Λίγα χιλιόμετρα από την ιερά Άλτι της Ολυμπίας, υπάρχει μια πόλη που αγωνίζεται διαχρονικά να διασωθεί από την κακή της μοίρα. Πρόκειται για μια πόλη των 40 περίπου χιλιάδων κατοίκων, κτισμένη πάνω σε επτά λόφους και με ιστορία αθόρυβη, αλλά σπουδαία. Σας καλωσορίζουμε σε κάποια από τα πιο αθόρυβα μνημεία του Πύργου Ηλείας.
Στον Πύργο του β’ μισού του 19ου αιώνα:
Ο Πέτρος Αυγερινός και οι κρήνες
Τριάντα περίπου χρόνια μετά την ανεξαρτησία της Ελλάδας, οι κάτοικοι του Πύργου εκλέγουν τον Πέτρο Αυγερινό, γόνο μεγάλης οικογένειας της περιοχής, στη θέση του δημάρχου. Ο Πέτρος Αυγερινός αναδεικνύεται εντέλει σε έναν από τους πιο ικανούς και φωτισμένους ανθρώπους που πέρασαν από το δημαρχιακό θώκο τής πόλης του Πύργου από το 1834, οπότε συστάθηκαν οι πρώτοι δήμοι στην Ελλάδα, έως και τις μέρες μας. Ο Πέτρος Αυγερινός γεννήθηκε στον Πύργο και διετέλεσε δήμαρχος Λετρίνων[1] από το 1868 έως το 1889, πιθανόν με μια πολύ μικρή διακοπή.
Στις 22 Σεπτεμβρίου 1878 ο Δήμαρχος Πέτρος Αυγερινός προσκαλεί το μηχανικό Αλ Στρέιτ να έρθει στην πόλη του Πύργου και να κοστολογήσει την κατασκευή της σιδηροδρομικής σύνδεσης τής πόλης με το Κατάκολο (Σ.Π.Κ.). Παράλληλα, εισηγείται στο Δημοτικό Συμβούλιο τον προϋπολογισμό τού κόστους κατασκευής του πρώτου δημοτικού σιδηροδρόμου στη χώρα (!), της πρώτης σιδηροδρομικής γραμμής στην Ελλάδα εκτός Αττικής, τη δια σιδηροδρόμου του Πύργου με το λιμάνι του Κατακόλου. Τον Ιανουάριο του 1882 ξεκινά η κατασκευή της γραμμής και το έργο ολοκληρώνεται μέσα σε λίγους μήνες. Την ώρα που ο Πύργος είχε δικό του σιδηρόδρομο, ετίθετο στην Αθήνα ο θεμέλιος λίθος της σιδηροδρομικής ένωσης της πρωτεύουσας με την Πελοπόννησο. Το Φεβρουάριο του 1883 φθάνει στην πόλη του Πύργου ο Βασιλιάς Γεώργιος Α’ και εγκαινιάζεται η γραμμή ως τοπικός ατμοκίνητος τροχιόδρομος (τραμ).
Έξι χρόνια αργότερα, ο Πέτρος Αυγερινός διαθέτει 200 χιλιάδες δραχμές για την έναρξη των εργασιών κατασκευής της νέας πετρόκτιστης Δημοτικής Αγοράς στην πόλη, οι οποίες ξεκίνησαν ένα χρόνο αργότερα, και αφότου η είχε σχεδιαστεί από τον περίφημο αρχιτέκτονα της εποχής, Έρνεστ Τσίλλερ. Ερχόμενος ο Τσίλλερ στην πόλη, καλείται και σχεδιάζει όχι μόνο τη Δημοτική Αγορά, αλλά και τον Ιερό Ναό Αγίου Αθανασίου, δωρεά του Ιωάννη Λιούρδη, το Σταθμό του ΣΠΚ και, τέλος, το πρώτο μεγάλο νοσοκομείο της περιοχής, το Μανωλοπούλειο, δωρεά του σταφιδέμπορα Αθανάσιου Μανωλόπουλου.
Την ίδια περίοδο, ο Αυγερινός ιδρύει τη πρώτη φιλαρμονική της πόλης, τη “Φιλαρμονική Σχολή Πύργου” (1874) η οποία προσκλήθηκε από την επιτροπή των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας το 1896 να παιανίσει στο Παναθηναϊκό Στάδιο κατά την τελετή έναρξης, αλλά και κατά τη διάρκεια των Αγώνων στις πλατείες των Αθηνών. Τα έξοδα του μουσικοδασκάλου και της στέγασης του κτιρίου τα πλήρωσε από τον μισθό του ο ίδιος ο δήμαρχος.
Οι μαρμάρινες κρήνες του Πύργου
Το 1985 η ΔΕΥΑ Πύργου τοποθετεί μια κρήνη, η οποία φέρει πάνω της ένα ανάγλυφο φτερωτό ψάρι και μια τρίαινα. Η κρήνη είναι τοποθετημένη επί της Πλατείας Αυγερινού. Το ίδιο έτος (1985) τοποθετούνται σε διάφορα σημεία της πόλης 6 ακόμα τέτοιες βρύσες.
Εκατόν είκοσι περίπου χρόνια νωρίτερα, το Φθινόπωρο του 1868, ύστερα από πρωτοβουλία του δημάρχου Πέτρου Αυγερινού, τοποθετούνται στις πλατείες του Πύργου κρήνες με τρεχούμενο νερό για να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες περιοίκων και περαστικών. Μόνο που οι κρήνες αυτές είναι περίτεχνες και έως κοσμούν τις ίδιες πλατείες της πόλης.
Οι πιο λιτές κρήνες βρίσκονται στην Πλατεία Νικάκη (βλ. φώτο παραπάνω), στη μικρή πλατεία πλησίον του Ιερού Ναού Αγίου Σπυρίδωνα, στην Πλατεία Τάκη Δόξα (ή Δικαστηρίων) και στην περιοχή της Δεξαμενής[2]. Όλες τους έχουν τη μορφή κίονα χωρίς ραβδώσεις και σε χαμηλό ύψος βρίσκεται το στόμιο απ’ όπου έρεε το νερό. Οι άνω απολήξεις τους θυμίζουν μινωικά κιονόκρανα, όπου ο άβακας είναι απλός και καμπυλωτός. Στην περίπτωσή μας, ο άβακας είναι σχετικά χαμηλός και με ενός είδους γλωσσωτό κόσμημα. Συντηρούνται απο την ΔΕΥΑΠ το 1985.
Η κρήνη τόσο στο παλιό Νοσοκομείο όσο κι εκείνη στην Πλατεία Νικάκη είναι οκταγωνικές, μιμούμενες πεσσούς. Εντούτοις, εκείνη του Νοσοκομείου έχει την ιδιαιτερότητα του κοσμήματος στην κορυφή της. Μια μικρή παράσταση αποτελούμενη από τέσσερις ιχθύες από το στόμα των οποίων εξερχόταν το νερό κάνει τη διαφορά και κάνει την κρήνη ενδιαφέρουσα. Με τις δε ουρές τους φαίνεται να στηρίζουν μια σφαίρα από την κορυφή της οποίας εξέρχεται ένας μικρός σωλήνας που θα έδινε στην κρήνη τη μορφή συντριβανιού. Εν τω μεταξύ, το νερό εξερχόταν και από το κάτω μέρος του κίονα, όπου τα στόμια είχαν τη μορφή λεοντοκεφαλής. Η βρύση ανακατασκευάστηκε και τοποθετήθηκε στο σημείο αυτό απο την ΔΕΥΑΠ το 1985
Ιδιαίτερη μνεία όμως οφείλουμε να κάνουμε στην κρήνη, η οποία βρίσκεται στη συμβολή των οδών Αναπαύσεως, Κοκκώνη, Πολυτεχνείου και Λαμπετίου και είναι λίγα μέτρα μακριά από το Ά Κοιμητήριο Πύργου. Εδώ, η κρήνη έχει τη μορφή στήλης, σαν αρχαία αναθηματική στήλη, η οποία φέρει ένα διακριτικό κιονόκρανο δωρικού ρυθμού και επάνω σε αυτό βρίσκεται ένα αγγείο δίχως λαβές και στολισμένο στη βάση του με φύλλα. Από τη μια πλευρά του αγγείου φαίνεται να κρέμεται ένα κομμάτι ύφασμα, το οποίο ακολουθεί προσεκτικά τις καμπύλες του αγγείου. Στην εμπρός πλευρά της στήλης, υπάρχει επιγραφή “ΤΟΙΣ ΔΙΑΒΑΤΑΙΣ”. Η εν λόγω κρήνη φαίνεται πως συνδυάζεται με τη διαδικασία της ταφής και το κοντινό κοιμητήριο. Αυτό στηρίζεται στη μορφή της ως αναθηματική στήλη, στα φτερά γύρω από έναν κύκλο πάνω από την επιγραφή και στο αγγείο το οποίο θα μπορούσε να μας θυμίσει νεκρικό αγγείο.
Τη των κρηνών μπορούμε να την κάνουμε με ακρίβεια, χάρη στις επιγραφές τους. Στις κρήνες των Δικαστηρίων και του Άγιου Σπυρίδωνα δεν μας σώζεται καμιά επιγραφή. Τόσο στην κρήνη της Πλατείας Νικάκη όσο και σε εκείνη της Δεξαμενής, υπάρχει η επιγραφή “ΕΠΙ ΔΗΜΑΡΧΟΥ Π.Δ. ΑΥΓΕΡΙΝΟΥ 1869”. Στη “μαρμαρένια βρύση” μάλιστα η επιγραφή είναι πιο ευανάγνωστη από κάθε άλλη. Στο πίσω μέρος της κρήνης στο Μανωλοπούλειο Νοσοκομείο υπάρχει η επιγραφή “ΔΑΠΑΝΑΙΣ Δ.Χ. ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΙ Π.ΔΡΟΣΟΠΟΥΛΟΥ 1868”. Στο εμπρός μέρος της φέρει την επιγραφή “ΕΠΙ ΔΗΜΑΡΧΟΥ” και το υπόλοιπο είναι σβησμένο, αλλά ο τύπος της επιγραφής είναι ο ίδιος με εκείνες στη Δεξαμενή και στην Πλατεία Νικάκη. Στη δε περίτεχνη κρήνη κοντά στο Κοιμητήριο μας σώζεται ευανάγνωστη η επιγραφή “ΔΑΠΑΝΗ ΠΕΤΡΟΥ Δ. ΑΥΓΕΡΙΝΟΥ ΤΟΥ ΚΑΙ ΔΗΜΑΡΧΟΥ ΛΕΤΡΙΝΩΝ 1875”. Από ό,τι φαίνεται, η τελευταία είναι η νεότερη εξ όλων στην πόλη και φέρει διαφορετική επιγραφή από τις υπόλοιπες.
Η πόλη του Πύργου διαθέτει αυτά τα πραγματικά κοσμήματα σε κάθε της γωνιά. Και τούτα αποτελούν, αναμφίβολα, τμήμα της ιστορίας μας. Μόνο που οι περισσότεροι αγνοούν αυτά τα μνημεία. Τα οποία, μπορεί να αποτελούν διακοσμητικά στοιχεία της πόλης, εντούτοις όταν τοποθετήθηκαν ήταν ιδιαίτερα χρήσιμα, καθότι η πόλη για πρώτη φορά υδροδοτήθηκε συστηματικά από πηγή εκτός Πύργου[3]. Κλείνουμε με την ελπίδα μια μέρα όλο και περισσότερος κόσμος να δίνει την προσοχή που αξίζει σε αυτά τα μικρά αλλά σπουδαία μνημεία της ολυμπιακής γης.
Η έρευνα δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά από τον Διονύση Λιανό στο φύλλο της 4ης Μαρτίου 2012, στην εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ Πύργου.
Έρευνα
Διονύσης Λιανός
[1] Ο δήμος που συστάθηκε το 1834 με πρωτεύουσα τον Πύργο και περιελάμβανε ορισμένα χωριά γύρω από αυτόν, λεγόταν Δήμος Λετρίνων. Το όνομα διατηρήθηκε έως και τη δεκαετία του 1980, οπότε άλλαξε σε Δήμος Πύργου. Λέτρινα ήταν αρχαίος οικισμός μεταξύ του σημερινού Πύργου και του Κατακόλου.
[2] Η θέση που βρίσκεται η ιστορική κρήνη στην περιοχή της Δεξαμενής έχει ονομαστεί από τους ντόπιους “μαρμαρένια βρύση”.
[3] Επί δημαρχίας Π. Αυγερινού, ο Πύργος υδροδοτήθηκε με καθαρό νερό από την πηγή Βόλα Λαμπετίου, λίγα χιλιόμετρα ανατολικά της πόλης.
