¨ Τον εν αθλοφόροις θαυματουργόν και τον εν ανάγκαις , απροσμάχητον βοηθόν , τον θείον οπλίτην και μάρτυρα Κυρίου Γεώργιον τον Μέγα πάντες τιμήσομεν¨.
Με θρησκευτική κατάνυξη γιορτάζεται στις 23 Απριλίου ή τη Δευτέρα της Λαμπρής ο Αη Γιώργης της Κάπελης , ο Μεγαλομάρτυς και τροπαιοφόρος παρουσία των αρχών και πλήθους πιστών.
Συλλειτουργούν οι ιερείς του Δούκα και των Μηλεών και ψάλουν το Χριστός Ανέστη καλήφωνοι ιεροψάλτες της περιοχής.
Στον αγαπητό Άγιο της Φολόης και προστάτη των ποιμένων που συρρέουν πιστοί από όλη την Ηλεία , συνεχίζεται το τάμα στον Άγιο ‘ που είναι ένα αρνί , ένα κατσίκι , μία κουλούρα..Οι Δουκαίοι έχουν αναβιώσει ένα παλιό έθιμο, το τρέξιμο της κουλούρας 1 .
Το μόνο που λείπει από το πανέμορφο αυτό μέρος είναι το νερό , δεν είναι λίγοι οι σύλλογοι που οργανώνουν εκδρομές στο περίφημο δρυοδάσος . Οι Δουκαίοι δεν πρέπει να ξεχνούν ότι ο δεσμός με τον Άγιο είναι άρρηκτος δεσμός από αίμα, θυσίες και αγώνες2 . ¨Στην τοποθεσία αυτή της εκκλησιάς έγινε μια από τις φονικές μάχες του 20ήμερου αιματηρού αγώνα (Μάιος-Ιούνιος 1821) που κατέληξε στον εξανδραποδισμό των φοβερών Τούρκων του Λάλα και την καταστροφή της εστίας τους ώστε να μην μπορούν ποτέ να ξαναγυρίσουν3 .
Εις ανάμνησιν της δευτέρας μάχης κατά των Τούρκων και υπέρ των πεσόντων4 (όπως μαρτυρεί λίθινη παλαιά επιγραφή) ο ναός Αγίου Γεωργίου ανακαινίστηκε στα 1853 υπό του Ιωάννου Ευθυμίου Καπογιάννη ( εκκλησιαστικού επιτρόπου Αγίου Νικολάου Δούκα), αγωνιστή του 1821 (αρχηγού-κάπου εξού και το Καπογιάννης που διετηρήθη ως τα σήμερα από τους απογόνους του Ανδρέα και του υιού αυτού Αύγουστου –ιδρυτή της εφημερίδας Αυγή Πύργου .
Ο Ιωάννης Ευθυμίου εξ Αγόριανης Σπάρτης5 κατοικούσε στο τότε ακμάζων Δούκα και ήταν κάτοχος μπαρουτόμυλου στην Αύρα6 .Έμενε κοντά στα <<Κουμπατέϊκα>> πλησίον της πλατείας και απέναντι από το Ελληνικό Μονοπώλειο(οικία Αθανασίου Ασημακόπουλου) – τα δυο αυτά κτήρια καταστράφηκαν ολοσχερώς από την πύρινη λαίλαπα του 2007. Η οικογένεια Ευθυμίου είχε και έχει αξιόλογους ανθρώπους των γραμμάτων και της πολιτικής και το σπουδαίο ευπατρίδη του Δούκα Αθανάσιο Κ. Ευθυμίου που άφησε όλη του την περιουσία στο αγαπημένο του χωριό , την γενέτειρά του ,το Δούκα. (κληροδότημα Ευθυμίου 7 για τα σχολεία Δούκα).
Ο Αη Γιώργης της Κάπελης με βασιλικό διάταγμα του 1913 κατοχυρώθηκε υπέρ του Ι.Ν. Αγίου Νικολάου Δούκα8. Βρίσκεται 6 χιλιόμετρα Β.Α. του Δούκα , σε περίοπτη θέση9 μεταξύ της ιστορικής τοποθεσίας Πούσι και οικισμού Μποντίνι ( Νέα Πέρσαινα)σε ένα μικρό ξέφωτο του περιώνυμου δρυοδάσους της Φολόης 10 το μοναδικό σε όλη την Ευρώπη 11 . Η επιλογή της τοποθεσίας δεν ήταν τυχαία από εκεί περνούσε ο δρόμος που ένωνε την ορεινή Ηλεία με το Δούκα που ήταν το οικονομικό κέντρο της περιοχής και όχι μόνο . Εκεί ανθεί στην ψυχή η πολύριζη κληρονομιά του 1821 με τους αγώνες για την ελευθερία από τον τουρκικό ζυγό 12 εκεί λημέριαζαν οι καπεταναίοι της ορεινής Ηλείας . Στη γιορτή γινόταν μεγάλο πανηγύρι .Είχαν καθιερωθεί ιππικοί αγώνες με έπαθλο την κουλούρα και έναν τράγο.
Η Φολόη είναι γεμάτη εξωκλήσια, το καθένα από αυτά έχει τη δική του ξεχωριστή ιστορία13 που αξίζει να ερευνηθεί και να καταγραφεί, πολλά είναι αφιερωμένα στον Άγιο Γεώργιο ( Κλινδιά, Πέρσαινα, Κούμανι , Βιδιάκι, Νεμούτα, Κρυονέρι) Το πιο παλιό απ’ όλα θεωρείται ο Αη Γιώργης της Κάπελης ,ο Αη Γιώργης των Δουκαίων (όπως τον αποκαλούν οι Κλινδιώτες που συνδέονται στενά με το Δούκα όπως ο αείμνηστος Βασίλειος Μπαλάσκας).Ο πολιούχος του Δούκα Άγιος Νικόλαος , ιστορικός Ιερός Ναός (1629 ,όπως μαρτυρεί εντοιχισμένη επιγραφή ή και πρωθύστερα από της κτίσεως του Δούκα. άλωση Κων/πόλεως 1204 ή 1453 ), συνδέεται πνευματικά με τα χωριά της ευρύτερης περιοχής. Αποτελεί ιερό προσκύνημα ( λείψανα Αγίων και Μαρτύρων)14 είναι γεμάτος πολεμίστρες15 ( αποκαλύφθηκαν στην τελευταία ανακαίνιση) , ήτο η δεύτερη γραμμή αμύνης πριν από την είσοδο του χωριού . Κατά τη μάχη στο Πούσι είχε μεταβληθεί σε οχυρό όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο αείμνηστος Δουκιώτης δημοσιογράφος Αθανάσιος Κ. Βακαλόπουλος στο βιβλίο του «Η ΑΛΗΘΕΙΑ»,Αθήνα 1980, καθώς και ο ιστορικός εκ Δούκα Γεώργιος Αρ. Χρυσανθακόπουλος στο βιβλίο του « Η ΗΛΕΙΑ ΕΠΙ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ» Αθήνα 1950.¨Εκεί γύρω στο Ναό καιγόταν το πελεκούδι¨.(Μάχη Δούκα)
Πριν από ένα χρόνο συνάντησα στον Άγιο Νικόλαο μια Δουκιώτισα που γεννήθηκε πριν από 83 χρόνια στο σπίτι του Θεμιστοκλή Ψαρρού ή Ψαρρόπουλου ( πατέρα του χημικού και τέως δημάρχου Πύργου αείμνηστου Γεωργίου Ψαρρού) , ακριβώς εκεί οπού βρίσκεται σήμερα το Ηρώων της κοινότητας και μου διηγήθηκε ότι κατάγεται από την οικογένεια του Ιωάννου Ευθυμίου και πως και στη μάχη του Αγίου Γεωργίου πράγματι ο Άγιος έβαλε το χεράκι του.
¨μια μέρα πριν την περιλάλητο και νικηφόρα μάχη στο Πούσι ,21 Ιουνίου 1821 τας μεσημβρινάς ώρας οι γυναίκες των Τούρκων προς εκδίκησιν , πυρπόλησαν16 το χριστιανικόν χωρίον Δούκα απ’ άκρον εις άκρου ¨Συνεχίζοντας την διήγησή της η κα Αγγελική Σταματίου Γκοτζιά για τη μάχη στον Αη Γιώργη αποκαλύπτει ότι ¨το πολυπληθές τουρκικό ασκέρι , βλέποντας απέναντι του την αυτοθυσία των ελλήνων μαχητών και ακόμη ένα σύννεφο ακρίδας να τους τυφλώνει το έβαλαν στα πόδια .Έτσι η δεύτερη εκείνη μάχη όπως και η πρώτη στο Μποντίνι εκρύθει νικηφόρα.¨
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στον ‘ επινίκιο ύμνο17 , στις ιερές σκιές των εν Λάλα αγωνισαμένων Κεφαλλήνιων ¨σε μια στροφή : « κι όλο το άγριο το λεφούσι , πουχ’εκεί η Αρβανιτιά , γίνηκε καπνός στο Πούσι , που ξερνούσε τη φωτιά ».Αληθής γιγαντομαχία ήτο εκείνη έξωθεν του Ναού του Αγίου Γεωργίου . Οι έφοδοι του τουρκικού ιππικού άρχισαν ν’ ανησυχούν τον Αναγνώστη Δημητρίου Παπασταθόπουλο ( στρατηγό εκ Δούκα18 ) που ηγείτο του σώματος των Πυργίων 19 Ούτος διεδέχθει τον ηρωικός πεσόντα Πύργιο οπλαρχηγό Χαράλαμπο Βιλαέτη 20 . Υπό την αρχηγία του21 τάχθησαν οι ορεινοί καπεταναίοι Βερβίτας ,Κουμανιώτης ,Νιώτης, Παπαγιάννης, Μπόμπας, αδερφοί Μπαλάσκα και Καραμέρου .Γορτύνιοι (Αποσκίτης ,Μπράμος) Ευθυμίου ( πρόγονος των δημοσιογράφων Ανδρέα και Πάνου Καπογιάννη).Στην μάχη έλαβαν μέρος ο Πύργιος ήρωας Ιωάννης Κουτσογιαννόπουλος, οι Δουκαίοι ( Ασημακόπουλοι , Αυγερινοί, Βασιλόπουλος , Δαραλέξης , Κοροντζής Σπηλιοτόπουλοι( πρόγονοι των δημοσιογράφων Κων/νου και Λεωνίδα Βαρουξή), Αναγνώστης Φραγκούλης22 (λόγιος) Χρυσανθάκης Παπαγεωργίου (πάππος του ιστορικού Γ. Χρυσανθακόπουλου).
Η συμβολή των Αγουλινιτσαίων στην τιτανομαχία εκείνη ήτο μεγάλη 23 . Για τις ανάγκες του αγώνα μεταφέρθησαν επειγόντος όλα τα αποθέματα μπαρούτης από τους μπαρουτόμυλους( Δούκα, Δίβρης, Νεμούτας)24 . Οι έλληνες ιππείς κατά τον πολεμήσαντα εκεί, Ιωάννην Ευθυμίου –Καπογιάννη όταν ενήργησαν την επίθεσιν κατά του ιππικού των Λαλαίων, τους εφάνη ότι είδαν προπορευόμενον νεαρόν ιππέα , με θαυμάσιον κατάλευκον ίππον , εις την πρώτην γραμμήν, επιτιθέμενον κατά των Τούρκων, τούτον εξέλαβαν ως τον Άγιο Γεώργιον .25
Βρισκόμαστε μέσα στο δρυοδάσος σε ένα πανόραμα ομορφιάς , μέσα στο ξέφωτο ξεπροβάλλει ,το ιστορικό εξωκλήσι του Αη Γιώργη ( Ηλιοβασίλεμα στο Δούκα μέρος Ζ / 25-10-1999 Αυγή Πύργου ) θυμάμαι τη θεία μου Ευγενία να διηγείται για τη μάχη πέριξ του Ναού.[ από αφηγήσεις της θείας της Μαρίκας Κ. Παπαμιχαλοπούλου (1853-1958), κόρης του συμβολαιογράφου του Δούκα Κων/νου Μ. Παπαμιχαλόπουλου και πρώτης ξαδέρφης του παππού μου Σπυράκου Παπαγεωργίου ].
«απέναντι από τον Αη Γιώργη είχαν στρατοπεδεύσει τα παλικάρια μεταξύ των οποίων ήταν και ο εκ Δούκα Ευθυμίου κτήτορας του σημερινού Ναού…»
«εις την μάχην ταύτην , ο ρηθείς Ιωάννης Ευθυμίου εις μίαν κρίσιμον στιγμήν , ευρεθείς εις το μέσον δυο τούρκων , ανέσυρε το γιαταγάνι του…πληγωθείς ( όπως μας πληροφορεί ο Χρυσανθακόπουλος) μεταφέρθει εις το ιατρείο του Αγαμέμνωνος Αυγερινού ( Δουκιώτη αρχίατρον του αγώνα) και ιάθη.
Την σωτηρίαν του ο Ευθυμίου απέδωκεν εις τον Άγιον και εις ανάμνησιν ανήγειρε μεγαλύτερον τον πολύ μικρόν έως τότε ναόν.( τούτο εμφαίνεται εκ σωζόμενης μέχρι σήμερον πλακός 26 – πιστό αντίγραφο έχει τοποθετηθεί πρόσφατα στην είσοδο του Ιερού Ναού , από το εκκλησιαστικό συμβούλιο Δούκα.
Κάθε φορά που βρίσκομαι στον Αη Γιώργη της Κάπελης πέρα από την συναισθηματική φόρτιση ανακαλύπτω πως εμείς οι Δουκαίοι αφήσαμε για πάρα πολλά χρόνια ανεκμετάλλευτη ( θα μου επιτραπεί η έκφραση ) την ιστορική αυτή τοποθεσία. Η αλήθεια είναι πως οι Δουκαίοι δεν ξεχνούν το εκκλησάκι τους , το συντηρούν, ώστε να παρουσιάζει σήμερα μέσα και έξω ένα ωραίο σύνολο έτοιμο να δεχθεί κάθε προσκυνητή.
Οι εποχές αλλάζουν και το αυτοκίνητο έσβησε την παραδοσιακή γιορτή < Από πολύ νωρίς ανηφορίζαμε για την Κάπελη χτυπώντας το σήμαντρο του Αγίου Νικολάου .Σε μια περίπου ώρα φθάναμε στο εξωκλήσι περνώντας από πουρνάρια , πευκοδάσος και βελανιδιές . Εκείνο το τελευταίο τμήμα του μονοπατιού , ανηφορικό , σε γέμιζε δροσιά και σε ξεκούραζε , γιατί αντίκριζες το εκκλησάκι εκεί που έσμιγαν τα δένδρα σαν να ήθελαν κάτι να σου ψιθυρίσουν , να αφουγκραστούν τις ψαλμωδίες , να συντροφεύουν τον προστάτη τους Άγιο , να μας καλωσορίσουν .
Περασμένες έντεκα τελείωνε η λειτουργία και κάτω από τα πανύψηλα δένδρα , που όρθωναν πλέον το ανάστημά τους σαν να ήταν ευχαριστημένα , σμίγαμε παρέες , τσουγκρίζαμε τα αυγά ψιθυρίζοντας το Χριστός Ανέστη , ανταλλάσσαμε ευχές και κουλούρια , τραγουδούσαμε και στήναμε χορό γύρω από κάποιο αρνάκι , που έψηναν οι τολμηροί. Μαζεύαμε αγριολούλουδα και εμείς τα παιδιά παίζαμε κρυφτό , βλέπαμε πολλά γαϊδουράκια να πηγαινοέρχονται και άλογα και σχεδόν κανένα αυτοκίνητο. Μόνο κάποιο φορτηγό των αδερφών Χρόνη(Γεωργίου και Δημητρίου Χρονόπουλου) ή του αειμνήστου Ντίνου Βασιλείου από το Λάλα που έφερνε κόσμο στριμωγμένο στη καρότσα και με μια οκά σκόνη επάνω τους . Τότε δεν υπήρχε άγχος. Σήμερα τα αυτοκίνητα και προσκυνητές γίνονται καπνός μόλις τελειώνει η λειτουργία….>
« Εμείς οι νεαροί Δουκαίοι τρέχαμε προς το Δούκα ποιος πρώτος θα χτυπήσει την καμπάνα του Αγίου Νικολάου¨». Οι πιο παλιοί λένε πως γίνονταν ιππικοί αγώνες και ότι στηνόταν μεγάλος χορός στην Κάπελη. Μια μεγάλη βελανιδιά <<το θηρίο>> ,κατά μαρτυρία του Άγγελου Παπαγιάννη από το Κούμανι ,που κόπηκε με μια μεγάλη αστραπή και που σκέπαζε όλη την εκκλησία , [ από θαύμα δεν προξένησε ζημιά ], αν υπήρχε τι θα είχε άραγε να μας διηγηθεί. Κάτι θα γνώριζε για τη γιγαντομαχία εκείνη , του 1821 , τη μορφή που είχε το εκκλησάκι , το ποιος μάστορας το έφτιαξε τα παλιά χρόνια στη μεγάλη ακμή του Δούκα.
Θα μας διηγηθεί : για τον άθλο των Ελλήνων (το ότι από εκεί πέρασαν τα Ελληνικά στρατεύματα ,οι αρχηγοί : Σισίνης και Ανδρέας Μεταξάς27 , την μάχη πέριξ του ναού, για το <<δουκιώτικο>> μπαρούτι και τους μπαρουτάδες – μπαρουξήδες- καλαμαράδες, για το ΔΟΥΚΑ-ΔΙΒΡΗ-ΔΗΜΗΤΣΑΝΑ τα τρία φοβερά δέλτα της Πελοποννήσου. για τη φιλοξενία στο Δούκα (1806-1808) του Γέρου του Μοριά, στην ιστορική οικία Κωνσταντή Σπηλιοτόπουλου (προγόνου του αειμνήστου Λεωνίδα Βαρουξή, ιδρυτή της εφημερίδος ΠΑΤΡΙΣ ΠΥΡΓΟΥ) , το αντάμωμα του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη με τους οπλαρχηγούς της ορεινής Ηλείας , το συμβούλιο των αρχηγών στο Δούκα και στα δυο Δουκιώτικα εξωκλήσια (που ήσαν τα προπύργια του `21, εκεί καταγράφεται « η ηρωική δράση των Ηλείων αρχηγών»), το πέρασμα από το μονοπάτι ( Δούκα-Δίβρη) τόσων και τόσων μαθητών , αγωγιατών, και παλικαριών , για τα αγνά λόγια των παιδιών που έπαιζαν και έστηναν κούνιες στους κλώνους του, για τα σφραγισμένα σήμερα ιστορικά μ ο ν ο π ά τ ι α του μπαρουτιού , το εγκαταλελειμμένο Ε λ λ η ν ι κ ό Σ χ ο λ ε ί ο28.
Για το τι αλήθεια λένε για εμάς τους μεγάλους τα μ ι κ ρ ά παιδιά. Ότι αφήσαμε να χαθεί ότι πιο όμορφο υπήρχε στη γη, πυρπολήσαμε τους φυσικούς μας πνεύμονες αφανίζοντας τα όμορφα δάση, εγκαταλείψαμε , αφήνοντας έρημα τα χωριά μας, ότι αφήσαμε τους μικρούς θησαυρούς απροστάτευτους-τα παραδοσιακά κτήρια , τις βρύσες , τα εξωκλήσια- στο έλεος των σύγχρονων πειρατών και δεν δείξαμε το ανάλογο ενδιαφέρον και συνεχίζουμε τη καταστροφή.
Φωνάζουν τα μικρά παιδιά πάρτε θέση μάχης και δώστε ζωή όσο ακόμα είναι καιρός , σ’ ότι όμορφο , ότι λειτουργικό έκτισαν οι πρόγονοί μας(πλήθος μνημείων καταρρέουν. Ξακουστά κεφαλοχώρια όπως το Δούκα , η Δίβρη , το Λιβάρτζι , το Σωποτό…..που έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην μακραίωνη ιστορία , τη πνευματική , μορφωτική και κοινωνική ζωή όχι μόνο της περιοχής αλλά και ευρύτερα , τώρα μαραζώνουν και πνέουν τα λοίσθια , αν δεν προλάβουμε29 ).
Λησμονούμε ότι ακόμη και ο αετός πετά ψηλά για ένα μονάχα πράγμα, να μην τον δουν τα άλλα πουλιά όταν ξεσπά στο κλάμα….το ΔΔ Δούκα….
Το Δ.Δ. Δούκαπου εκτείνεται από την Κάπελη ως τη Λουκίσσα και τον Κλαδέο και από το χωριό Νεράιδα έως το Λάλα και περιλαμβάνει τον οικισμό Λάσδικα κτισμένο αντίκρυ από το Δερβένι δυτικά του Δούκα στο πιο ψηλό και επιβλητικό σημείο . Προτρέπει ο Σπύρος Μελάς «πήγαινε στα δημοτικά τραγούδια και στη χωριάτικη και λαϊκή ζωή για να βρεις την γλώσσα σου και την ψυχή σου30».
Στα δύστυχα χρόνια της κατοχής η μαθήτρια του δημοτικού σχολείου Ιωάννα πήγγειλε31 : « Τ’ ακούσατε τι έγινε σε τόπο ξακουσμένο εκεί ήτανε που φώλιαζε θεριό καταραμένο. Αν δεν του δίναν άνθρωπο πρωί και βράδυ κανέναν δεν άφηνε νερό να πάει να πάρει. Άγιος Γεώργιος τ’άκουσε απ’ τη Καπαδοκία το γρήγορό του τ’άλογο κατέφθασε με βία και με το βαρύ του το κοντάρι σκοτώνει το θεριό. Ετότε ο βασιλιάς είπε : « τι θέλεις παλικάρι μου; Τι θες να σου χαρίσω , να σώσεις την βασιλοπούλα;»Και ο Άγιος λέει : « Εγώ δεν θέλω τίποτα , ένα εκκλησάκι στο βουνό με τον καβαλάρη του να σκοτώνει το θεριό με το κοντάρι του .
Το παραπάνω ποίημα απεικονίζεται στην εικόνα του Αγίου (δωρεά της οικογένειας Παπαγιάννη από το Κούμανι και Ελένης Νικολάου Νικολοπούλου κόρης του ιατρού Μεγακλή Νικολετόπουλου , το σπίτι της στο Δούκα ένα πετρόχτιστο αρχοντικό κατεστράφει ολοσχερώς στην πυρκαγιά της 26ης Αυγούστου 2007.)
Εκείνο που θα πρέπει εμείς οι Δουκαίοι να κάνουμε είναι να διατηρήσουμε ανοικτά τα ιστορικά μονοπάτια του μπαρουτιού που συνδέουν τον πολιούχο του χωριού Άγιο Νικόλαο με τα δυο ιστορικά εξωκλήσια τον Άγιο Γεώργιο στην Κάπελη και την Άγια Παρασκευή στη γραφική κοιλάδα των αηδονιών , στα Τέμπη της Ηλείας στις πηγές του Ενιπέα ποταμού32 (Λεστενίτσα , Άβουρα ,Αύρα) .
Ακόμη να επιδιώξουμε να χαρακτηρισθεί ως ιστορική « η κοινότητα Δούκα » . Το σημερινό δημοτικό διαμέρισμα Δούκα του Δήμου Φολόης, προτού χαθεί και η τελευταία πηγή των αναμνήσεων33 .
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΛΛΕΣ ΠΗΓΕΣ
1. Άγνωστες διαδρομές στην Ηλεία της Φωτεινής Κλουκίνα-Χαμάλη (2008): 1,8,9,14,25,26,32
2. Από το Θρύο στο σημερινό Επιτάλιο του Αθ. Α. Μακρυδημήτρη (2005) : 20,23,και σελ. 105,106
3. Δίβρη(περιοδικό) τ.121: 24,29
4. Δούκα-ιστορία πτυχιακή εργασία της δασκάλας Δήμητρας Μπότσα
5. Εκδήλωση του συνδέσμου επιστημόνων Ν. Ηλείας 14/11/2003 . Τα τραγούδια της Ηλείας , ομιλία Σπ. Δημητρακόπουλου, Λάτσιο Δημοτικό Μέγαρο Πύργου:30
6. Εργασία των μαθητών του Γυμνασίου Λάλα ‘ οι εκκλησίες του δήμου Φολόης’ με την βοήθεια του Γυμνασιάρχου κου. Νικολάου Αγγελόπουλου.
7. Η Αλήθεια Αθαν. Κ. Βακαλόπουλου Αθήνα 1980:3,4,6,10,15,25,26,28,32
8. Η Αυγή ( εθνική εφημερίς Πύργου) , ( 1,4,5,7,8,14,16,26,28,32) Άρθρο του Παν Χαραλαμπόπουλου 13/10/2003.Ενέργειες ίδρυσης σχολείων ( ΠΥΡΓΙΟΙ, ΔΟΥΚΑΙΟΙ,ΔΙΒΡΑΙΟΙ)το 1830( αναφέρεται και στο βιβλίο Γκοτζιά), Ο Αη Γιώργης της Κάπελης μνήμες 1/5/1995., Η Αγία Παρασκευή της Αύρας ( Ιούλιος 1999), Ακολουθόντας το μονοπάτι του μπαρουτιού , ο οδικός άξονας Λάλα- Δούκα –Νεράιδα-Πύργος ( Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2000).Η αδιαφορία που σκοτώνει 19/6/2006. Λείψανα Αγίων και μαρτύρων στο Δούκα 20/2/2005. Ο Αη Γιώργης της Κάπελης 182 χρόνια από το τάμα ενός Αγωνιστή ( Μάιος 2003)
9. Η Ηλεία επι τουρκοκρατίας ( ιστορικό βιβλίο του Δουκιώτη Γεωργίου , Γεωργούλη) Αριστείδου Χρυσανθακόπουλου Αθήνα 1950( 4,6,8,14,16,18,19,20,21,22,24,25,26,27,28,32) και σελ .175,184,185,186,187(ιππικούς αγώνες),188,189(αρχηγοί και καπεταναίοι συνήλθον εις συμβούλιον ),190,(ευχαριστούν τον Άγιο)
10. Ηλειακή Πρωτοχρονιά 2007 ετήσια ιστορική – λαογραφική –λογοτεχνική έκδοση:{ 6,7,16,24( σελ.237)}
11. Ηλιοβασίλεμα στο Δούκα: το λιόγερμα ήτο συγκλονιστικό όπως λαμπύριζε η δοξασμένη ιστορία του Δούκα της αδούλωτης μπαρουτομάνας , χρονογράφημα ( 1999-2000)εφ. Αυγή Πύργου .Ανδρέας Καπογιάννης , Σπύρος Παπαγεωργίου , Χαράλαμπος Δούζας , Αφροδιτούλα Χρυσανθακοπούλου –Αγγελοπούλου , Διονύσιος Φραγκούλης , Δημοσθένης Παπακωνσταντίνου , Ιωάννα Χαντζοπούλου , Χρυσούλα Παναγιωτοπούλου- Βακαλοπούλου (1,4,5,6,7,8,14,15,16,24,25,26,27,28)
12. Η ιστορία του χωριού Δούκα της Ηλείας (2001) του Κων/νου Γκοτζιά (2,4,7,12,14,24,25,26,28,32)
13. Η πολιορκία και η άλωση του Λάλα Γιάννη Πισιμίση (1988) σελ. 48
14. Η μάχη του Λάλα Άγγελος Γ. Μακρής , Γερ. Γαλανός Αργοστόλι 2004:17
15. Ιστορία των Μηλεών Ηλείας . Παν.Σπ. Μπιλάλη Αθήνα 1972( 4,24,28)
16. Οι κοτζαμπάσηδες της Πελοποννήσου κατά την δεύτερη τουρκοκρατία (18)
17. Οι πρωθυπουργοί της Ελλάδος , από τον πρώτο κυβερνήτη μέχρι σήμερα του Χρήστου Μπάκα ( 2004)( 27)
18. Ολυμπιακή Γη . γενική γραμματεία ολυμπιακών αγώνων ,Υπ. Πολιτισμού, Φωτ. Πιπιλή , Ξένη Αραπογιάννη( 11,33)
19. Πανηγυρικός (λόγος ) Πουσίου 28/6/1998 Τρίμπος Α. Ιωάννης δάσκαλος δημοτικού σχολείου Αχλαδινής (19,27)
20. Πατρίς Πύργου , ένας αιώνας ζωής ( Σπύρος Γ. Δημητρακόπουλος ( καπετάνιος του Δούκα ήταν ο Ανάστος Μπαρουξής μετέπειτα δήμαρχος Ολυμπίων , αρχεία αγωνιστών ΕΒΕ ) (21)
21. Πατρίς η β’ αρχαιότερη καθημερινή εφημερίδα στην Ελλάδα 1,7,8,14,16,28,32, με πλήθος δημοσιευμάτων από το 1902 έως σήμερα …..Η άλλη όψη του Ηλία Φροντιστή 28/12/2005,ο Αη Γιώργης της Κάπελης (2003).
22. Περιοδικό Φολόη έτος 70 τ.29 Οκτώβριος –Δεκέμβριος 2003(εξώφυλλο:χιονισμένο τοπίο), τ.42 Ιανουάριος –Μάρτιος 2007 ( εξώφυλλο και σελ.7 Στα ευλογημένα χώματα του Δούκα …..στους δρόμους του μπαρουτιού.) (28)
23. Ποίημα χειρόγραφο της μαθήτριας του δημοτικού σχολείου Κρυονερίου ( Δήμου Αρχαίας Ολυμπίας ) Ιωάννας Χριστοπουλου –Ενθυμιοπούλου (31)
24. Το όραμά μας για την αναγέννηση του καμένου τόπου μας από μαθητές οχτώ Λυκείων της πυρόπληκτης Ηλείας . εκδόσεις ΕΝΤΕΛΕΧΕΙΑ ΑΘΗΝΑ 2008 (33)
25. Το Ταξίδι στην Ηλεία Ντοκιμαντέρ ΟΡΤ 2003(4,26)
26. Το Χρονικό του Πύργου .Τάκη Δόξα Μεγάλαι Μάχαι παρά το Πούσι σ.20 Γεώργιος Αριστείδου Χρυσανθακόπουλος σ.19 (18,22,27)
27. Φραγκούλης Ιωάννης δημοδιδάσκαλος , ιεροψάλτης ιστορικού ιερού ναού Αγίου Νικολάου Δούκα (Μεγαλυνάριο Αγίου Γεωργίου σε χειρόγραφο)
28. Χιώνης ,Λεξικό (22) ( Ζακύνθιος ιστοριοδίφης)
29. Από δημοσιεύσεις , αφηγήσεις Δουκαίων καλαμαράδων ότι μπόρεσε να διαφυλαχθεί στο διάβα του χρόνου .Μέσα από τα δύσβατα μονοπάτια της μνήμης , βιώματα των παιδικών χρόνων.
Αφιερώνεται στη μνήμη της μητέρας μου Τρισεύγενης
ΣΠΥΡΟΣ Ι. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ
ΙΑΤΡΟΣ