Ο Έλληνας αιμοδότης προσφέρει φιλότιμα το αίμα του, αλλά όχι συστηματικά. Πώς μπορούμε να περάσουμε από το «σύνδρομο του ήρωα», που κάνει τον εθελοντή «της μιας φοράς» να σπεύδει να δώσει αίμα μετά από μια εθνική τραγωδία, στον τακτικό αιμοδότη; Με ποιον τρόπο ο Έλληνας θα κατανοήσει ότι η τακτική προσφορά αίματος αποτελεί τρόπο ζωής χάρη στον οποίο μπορεί να δοθεί οριστική λύση στις σημαντικές ελλείψεις αίματος που παρατηρούνται στη χώρα μας;
Πριν από λίγους μήνες, μετά την εθνική τραγωδία στα Τέμπη, και μέσα σε μόλις τρεις ημέρες το Εθνικό Κέντρο Εθελοντικής Αιμοδοσίας (ΕΚΕΑ) κατόρθωσε να υπερκαλύψει τις ανάγκες σε αίμα των τραυματιών της σύγκρουσης χάρη στην άμεση ανταπόκριση και τη συγκινητική προσφορά των Ελλήνων πολιτών στο κάλεσμα για εθελοντική αιμοδοσία. Το εύλογο ερώτημα που προκύπτει είναι: Αν η προσφορά είναι τέτοια κάθε φορά που χρειάζεται αίμα, τότε γιατί εξακολουθούν να υπάρχουν σοβαρές ελλείψεις;
«Στις εθνικές τραγωδίες κινητοποιείται ολόκληρη η κοινωνία και το αποτέλεσμα είναι πολλαπλασιαστικό. Για το δυστύχημα στα Τέμπη συγκεντρώθηκαν πάνω από 9.000 μονάδες αίματος μόλις σε δυόμισι ημέρες, όταν σε μια συνηθισμένη μέρα η εισροή αίματος είναι 1.500 μονάδες. Ας μην περιμένουμε, όμως, μια τραγωδία για να κινητοποιηθούμε. Οι ανάγκες είναι συνεχείς», επισημαίνει ο πρόεδρος του ΕΚΕΑ, Παναγιώτης Κατσίβελας. Σύμφωνα με τον ίδιο, το πρόβλημα έγκειται στο ότι ο Έλληνας εθελοντής είναι ο αιμοδότης της μιας φοράς. «Υπάρχει μεγάλη αντινομία μέσα στο ίδιο το πρόβλημα. Ενώ έχουμε επαρκή αριθμό εθελοντών, δεν αιμοδοτούν τακτικά», σχολιάζει ενδεικτικά.
O κύριος Παναγιώτης Κατσίβελας, πρόεδρος Εθνικού Κέντρου Εθελοντικής Αιμοδοσίας (ΕΚΕΑ)
Ο κ. Κατσίβελας εκτιμά ότι αυτό οφείλεται κυρίως στην ανεπαρκή ενημέρωση των πολιτών, αλλά και σε μια κακή επικοινωνιακή πολιτική που ακολουθούνταν επί δεκαετίες και εστίαζε στην έλλειψη και την ανάγκη. «Ο Έλληνας από τη φύση του είναι ηρωικός τύπος, θα τρέξει να βοηθήσει όταν κάποιος τον χρειάζεται». Αυτό που δεν έχει γίνει κατανοητό ακόμη είναι ότι αυτοί που τον χρειάζονται έχουν πάγιες ανάγκες. Το φαινόμενο αυτό, λοιπόν, οδηγεί σε ένα παράδοξο: ενώ η χώρα μας κατατάσσεται κάθε χρόνο μεταξύ των κορυφαίων παγκοσμίως σε συλλογή αίματος ανά μονάδα πληθυσμού, το αίμα που συγκεντρώνεται δεν επαρκεί για να καλύψει τις ανάγκες της.
Ο κ. Κατσίβελας εξηγεί σχετικά: «Οι ανάγκες της χώρας μας ανέρχονται περίπου στις 550.000 μονάδες τον χρόνο. Το 65% αυτού προέρχεται από εθελοντικό αίμα. Το υπόλοιπο είναι αίμα αναπλήρωσης, προκύπτει δηλαδή από τους συγγενείς και φίλους των ασθενών. Τέλος, παίρνουμε 20.000 μονάδες από τον Ελβετικό Ερυθρό Σταυρό. Χρειαζόμαστε το αίμα της Ελβετίας γιατί δεν μπορούμε να προγραμματίσουμε ότι θα έχουμε εξασφαλίσει επάρκεια, επειδή δεν έχουμε σταθερούς αιμοδότες».
Το πρόβλημα συντηρεί και το γεγονός ότι η χώρα μας, όπως όλα τα μεσογειακά κράτη, έχουν αυξημένες ανάγκες αίματος εξαιτίας της μεσογειακής αναιμίας. «Το μεγαλύτερο ποσοστό αίματος αντλείται από αυτούς τους ασθενείς, για τους οποίους χρειαζόμαστε 120.000 μονάδες τον χρόνο. Η Ελβετία, από την οποία παίρνουμε αίμα, συγκεντρώνει συνολικά πολύ λιγότερο αίμα, αλλά δεν έχει τις ίδιες ανάγκες», διευκρινίζει ο πρόεδρος του ΕΚΕΑ.
Ένα από τα κυρίαρχα στοιχεία που δεν έχουν επικοινωνηθεί αποτελεσματικά είναι ότι το αίμα και τα παράγωγά του έχουν συγκεκριμένη διάρκεια ζωής. Για τον λόγο αυτό, ακόμη κι αν η προσφορά σε μια δεδομένη χρονική στιγμή είναι μεγάλη, δεν αρκεί. Εάν η αιμοδοσία δεν χαρακτηρίζεται από συνέπεια, το έλλειμμα είναι αναπόφευκτο.
Τα κύρια συστατικά του αίματος
Το αίμα μεταγγίζεται με τη μορφή των τριών κύριων συστατικών του: πλάσμα, αιμοπετάλια και ερυθρά αιμοσφαίρια. Τα ερυθρά αιμοσφαίρια έχουν διάρκεια ζωής 35-42 ημέρες και αξιοποιούνται συνήθως για την κάλυψη αναγκών αίματος που προκύπτουν εξαιτίας ατυχημάτων, τραυματισμών, τοκετού, χειρουργικών επεμβάσεων ή για τη θεραπεία διάφορων μορφών αναιμίας.
Το πλάσμα συντηρείται για έναν χρόνο και αξιοποιείται κυρίως ως πηγή παραγόντων πήξεως, υποκατάστατο όγκου, καθώς επίσης και για την παρασκευή λευκωματίνης, μιας πρωτεΐνης που χρησιμοποιείται στην αντιμετώπιση εγκαυμάτων.
Τα αιμοπετάλια, τέλος, βοηθούν στην πήξη του αίματος και χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία ασθενών με σοβαρές παθήσεις. Παράγονται εντός 8 ωρών από την αιμοληψία και μπορούν να συντηρηθούν για μόλις 5 ημέρες.
Όσοι είναι 18-65 ετών μπορούν να προσφέρουν το αίμα τους. ‘Ενας άνδρας μπορεί να προσφέρει αίμα ανά τρεις μήνες, δηλαδή τέσσερις φορές τον χρόνο. Μια γυναίκα τρεις φορές ετησίως. Επομένως, μόνο ένας άνθρωπος μπορεί να σώσει 9-12 ζωές ετησίως, με 10 λεπτά από τον χρόνο του.
Η ανάγκη για αίμα δεν κάνει διακοπές
Σε μια συνηθισμένη μέρα οι ελλείψεις υπάρχουν και γίνεται αγώνας για να καλυφθούν. Κατά την περίοδο των διακοπών, όμως, το πρόβλημα διογκώνεται πολλαπλασιαστικά, όπως επισημαίνει ο κ. Κατσίβελας. «Ενδεικτικά, πριν από τη Μεγάλη Εβδομάδα συγκεντρώθηκαν 12.889 μονάδες αίματος. Τη Μεγάλη Εβδομάδα, καθώς και την εβδομάδα του Πάσχα συγκεντρώσαμε περίπου τις μισές. Εάν η συλλογή αίματος συνέχιζε να κινείται στα ίδια επίπεδα για λίγο ακόμα, θα είχαμε πρόβλημα. Το καλοκαίρι το φαινόμενο αυτό παρατηρείται όλο τον Αύγουστο και οφείλεται σε δύο λόγους: τόσο στην ελάττωση του προσωπικού των αιμοδοσιών λόγω αδειών όσο και στη δραματική μείωση της προσέλευσης εθελοντών», αναφέρει χαρακτηριστικά.
Οι πρωταθλητές της αιμοδοσίας
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Εθνικού Κέντρου Εθελοντικής Αιμοδοσίας, η περιφέρεια φαίνεται να κρατά το προβάδισμα στην εθελοντική αιμοδοσία. Πρωταθλήτρια αναδεικνύεται η Ήπειρος και ακολουθούν αρκετές περιοχές της Βόρειας Ελλάδας, αλλά και η Κρήτη, ενώ το μεγαλύτερο πρόβλημα παρουσιάζεται στη νότια ηπειρωτική χώρα και κυρίως στο λεκανοπέδιο Αττικής. Σύμφωνα με τον πρόεδρο του ΕΚΕΑ, αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο ότι οι μικρές περιοχές χαρακτηρίζονται από μεγαλύτερη αμεσότητα, γεγονός που κάνει τη μετάδοση του μηνύματος για την ανάγκη αιμοδοσίας πιο εύκολη και αποτελεσματική.
Η εθελοντική αιμοδοσία στον ψηφιακό κόσμο
Μέχρι τον Οκτώβριο του 2023 αναμένεται να τεθεί σε πλήρη λειτουργία το Ενιαίο Πληροφοριακό Σύστημα το οποίο θα φέρει την επανάσταση στην εθελοντική αιμοδοσία αντιμετωπίζοντας τις παθογένειες και τις τεχνητές ελλείψεις που παρατηρούνται επί δεκαετίες. Η πλήρης χαρτογράφηση της αιμοδοτικής δραστηριότητας θα επιτρέψει την καλύτερη διαχείριση των αποθεμάτων και τον ακριβέστερο προγραμματισμό μεταφορών και μεταγγίσεων.
«Αυτή τη στιγμή δεν γνωρίζουμε πόσες μονάδες αίματος διαθέτει κάθε νοσοκομείο. Με το Ενιαίο Πληροφοριακό Σύστημα θα ξέρουμε ανά πάσα στιγμή πόσο αίμα υπάρχει σε όλη τη χώρα, πού σημειώνονται ελλείψεις και πού υπάρχουν ανάγκες, καθώς και σε ποιες ομάδες αίματος, ώστε να καλούμε τους αντίστοιχους αιμοδότες. Κάθε αιμοδοσία θα καταχωρείται βάσει των στοιχείων του εθελοντή. Παράλληλα, θα παρακολουθούμε τη διαδρομή του αίματος και θα είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε πώς αξιοποιήθηκε το αίμα κάθε εθελοντή», εξηγεί ο κ. Κατσίβελας, προσθέτοντας ότι αυτό θα προσφέρει στους εθελοντές μια ηθική ικανοποίηση για την προσφορά τους: «Οι άνθρωποι αυτοί μας χαρίζουν τον εαυτό τους. Αυτός είναι ένας τρόπος να πούμε ευχαριστώ».
«Έλα ξανά»
Σύμφωνα με τον κ. Κατσίβελα, ο Έλληνας αιμοδότης γνωρίζει ότι αυτό που προσφέρει είναι σημαντικό. Εκείνο που απομένει είναι να κατανοήσει ότι εξίσου σημαντικό είναι να το προσφέρει τακτικά. «Κάθε χρόνο, από το 2020, πάμε όλο και καλύτερα. Το 2021 αιμοδότησαν 63.000 νέοι άνθρωποι. Το 2022 ήρθαν 90.000. Παράλληλα, έχει μειωθεί ο μέσος όρος ηλικίας των εθελοντών, γεγονός πολύ σημαντικό. Πριν από την πανδημία ήταν τα 45 χρόνια, τώρα είναι τα 35 έτη. Υπάρχουν ενδείξεις ελπίδας. Προτεραιότητά μας είναι οι νέοι εθελοντές να έρχονται και να μένουν. Για το λόγο αυτό το σύνθημα της φετινής καμπάνιας είναι “Έλα ξανά”».
