Η «ιερότητα» των καταθέσεων αποθεώθηκε στα χρόνια ύστερα από το 2010 για να τεκμηριωθεί η ανάγκη για μνημονιακά δάνεια για τη σωτηρία των τραπεζών με δημόσιο χρήμα και εγγυήσεις. Το επιχείρημα ήταν ότι, σε διαφορετική περίπτωση, θα ήταν αναπόφευκτο το «κούρεμα» των καταθέσεων. Ωστόσο, δεν επιδείχθηκε ούτε μικρό κλάσμα εκείνης της «ευαισθησίας» στα χρόνια μετά το 2021, όταν συνέβη -και εξακολουθεί να συμβαίνει- ένα γενναίο «κούρεμα» της πραγματικής αξίας των καταθέσεων, ιδιαίτερα μάλιστα των καταθέσεων χαμηλού ύψους των νοικοκυριών.
Το ύψος της απώλειας πραγματικής αξίας μόνο για αυτή την κατηγορία καταθέσεων ανέρχεται σε 19 δισ. ευρώ (!) σε μία μόνο τετραετία, από το 2021 έως και το 2024. Στο σύνολο των καταθέσεων, οι απώλειες ξεπερνούν κατά πολύ τα 20 δισ. ευρώ.
Πρέπει να διευκρινιστεί ότι δεν πρόκειται για «λογιστική» απώλεια αλλά για πραγματική. Οπως ο πληθωρισμός (και η ακρίβεια) μειώνουν την πραγματική αξία του μισθού, κι αυτό μετριέται χειροπιαστά με μείωση της αξίας του «καλαθιού» αγαθών και υπηρεσιών που το νοικοκυριό μπορεί να προμηθευτεί, έτσι και με τις καταθέσεις αυτής της κατηγορίας: η μείωση της πραγματικής τους αξίας μετριέται χειροπιαστά με το γεγονός ότι μπορούν να χρηματοδοτήσουν ανάγκες του νοικοκυριού μικρότερου ύψους. Εξάλλου, και οι καταθέσεις είναι εισόδημα που έχει αποταμιευτεί.
Ο μηχανισμός του «κουρέματος»
Ο μηχανισμός του «κουρέματος» της πραγματικής αξίας των καταθέσεων είναι απλός στην κατανόησή του. Η αξία των καταθέσεων αυξάνεται μέσω του επιτοκίου που εξασφαλίζει τον ετήσιο τόκο και μειώνεται μέσω του πληθωρισμού. Η διαφορά μεταξύ επιτοκίου καταθέσεων και πληθωρισμού, που ονομάζεται πραγματικό επιτόκιο, κρίνει αν η πραγματική αξία των καταθέσεων αυξάνεται ή μειώνεται. Στο διάστημα από το 2021 και ύστερα, το πραγματικό επιτόκιο έγινε αρνητικό από τον συνδυασμό δύο πραγμάτων:
Πρώτον, το επιτόκιο καταθέσεων μιας ημέρας καθηλώθηκε στο… αδιόρατο 0,03%. Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι σε 1.000 ευρώ κατάθεσης αντιστοιχεί ετήσιος τόκος 0,3 ευρώ! Εν ολίγοις, οι τράπεζες παίρνουν τα χρήματα των νοικοκυριών… τσάμπα.
Δεύτερον, ο πληθωρισμός γνώρισε έναν κύκλο αύξησης από το 2021 και ύστερα όχι μόνο πάνω από το 2% που είναι η τιμή-στόχος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), αλλά και πολύ πάνω από το επιτόκιο καταθέσεων.
Ο σχετικός παρατιθέμενος πίνακας δείχνει την καθήλωση του επιτοκίου καταθέσεων στο 0,03%, την άνοδο του πληθωρισμού, το πραγματικό επιτόκιο (που είναι έντονα αρνητικό) και το τελικό αποτέλεσμα, δηλαδή τις απώλειες της πραγματικής αξίας των καταθέσεων για κάθε έτος από το 2021 έως και το 2024, καθώς και συνολικά για την τετραετία.
«Ληστεύουν» τους φτωχούς καταθέτες
Οι μακράν μεγαλύτερες απώλειες αφορούν τις καταθέσεις μιας ημέρας. Πρόκειται για καταθέσεις χαμηλού ύψους, από νοικοκυριά που επειδή χρειάζονται τις καταθέσεις τους για να χρηματοδοτήσουν ανάγκες σε καθημερινή, εβδομαδιαία ή μηνιαία βάση, δεν έχουν την πολυτέλεια να τις «κλειδώσουν» σε προθεσμιακές ή να αγοράσουν έντοκα γραμμάτια του Δημοσίου, ώστε να εξασφαλίσουν αξιοπρεπές επιτόκιο.
Οπως φαίνεται από τον σχετικό πίνακα, στις 31/12/2024 το συνολικό ύψος των καταθέσεων μιας ημέρας ανερχόταν σε 111.625 εκατ. ευρώ, με στρογγυλοποίηση 11,6 δισ. ευρώ, οι δε απώλειες στην τετραετία ανέρχονται σε 19 δισ. ευρώ.
Τα στοιχεία του ΤΕΚΕ δείχνουν ότι το συντριπτικά μεγαλύτερο ποσοστό των καταθετικών λογαριασμών (71%) έχουν υπόλοιπο έως 1.000 ευρώ και αντιστοιχούν στο 1,3% του συνολικού ύψους, ενώ στο άλλο άκρο της κλίμακας το 0,8% των καταθετικών λογαριασμών, με υπόλοιπο πάνω από 100.000 ευρώ, έχει το 44,3% του συνολικού ύψους.
Γιατί «λείπουν» 46 δισ. ευρώ σε καταθέσεις σε σύγκριση με το 2009
Στελέχη της ΤτΕ, περιλαμβανομένου του διοικητή της Γ. Στουρνάρα, εκφράζουν συστηματικά προβληματισμούς για το έλλειμμα καταθέσεων, καθώς αυτές υπολείπονται ακόμη του ανώτατου ύψους τους το 2009 κατά 46 δισ. ευρώ. Την πιο συστηματική παρουσίαση των αιτιών γι’ αυτή την υστέρηση έκανε ο Γιώργος Χονδρογιάννης, διευθυντής του Τμήματος Οικονομικών Αναλύσεων και Ερευνών της ΤτΕ, μιλώντας στη «Ναυτεμπορική» («Γιατί λείπουν 46 δισ. ευρώ σε καταθέσεις νοικοκυριών», 12/11/2024):
1. Το πραγματικό εισόδημα υπολείπεται ακόμη του 2009 κατά 36 δισ. ευρώ: προφανώς, χαμηλότερο πραγματικό εισόδημα σημαίνει μειωμένη ικανότητα αποταμίευσης.
2. Τα πραγματικά επιτόκια καταθέσεων είναι χαμηλά ή αρνητικά:
Σε αντίθεση με το 2009, όταν το πραγματικό επιτόκιο ήταν θετικό (+1,3%), σήμερα τα πραγματικά επιτόκια είναι μηδενικά ή αρνητικά και προφανώς αυτό είναι αρνητικός παράγοντας στην αύξηση των καταθέσεων. (Να διευκρινίσουμε, βάσει όσων είπαμε παραπάνω, ότι για τις καταθέσεις μιας ημέρας είναι καθαρά αρνητικά.)
3. Μετατόπιση σε άλλες επενδυτικές επιλογές:
Τα νοικοκυριά που έχουν την πολυτέλεια να «κλειδώσουν» μέρος του εισοδήματός τους σε έντοκα γραμμάτια του Δημοσίου και σε Αμοιβαία Κεφάλαια μετατοπίζουν εισόδημα σε αυτές τις επιλογές σε βάρος των καταθέσεων. Περίπου 18 δισ. ευρώ μετατοπίστηκαν σε τέτοιες τοποθετήσεις από το 2009 μέχρι σήμερα.
4. Αρνητική καθαρή ροή δανεισμού μετά το 2010:
Για μεγάλο μέρος της περιόδου μετά το 2009, τα νοικοκυριά αποπλήρωναν περισσότερα δάνεια απ’ όσα λάμβαναν. Αυτό λειτουργεί μειωτικά για τις καταθέσεις: ταυτόχρονα με την απομόχλευση, «φεύγουν» κεφάλαια από τους λογαριασμούς.
5. Δημογραφική γήρανση και μεταβολή στην αποταμιευτική συμπεριφορά:
Η γήρανση του πληθυσμού σημαίνει ότι μεγαλύτερο μέρος των νοικοκυριών βρίσκεται σε ηλικίες που αποσύρουν αποταμιεύσεις αντί να τις αυξάνουν. Η μεταβολή στη δομή του πληθυσμού επηρεάζει έτσι μακροχρόνια και συστημικά το επίπεδο των καταθέσεων.
Είναι φανερό ότι όλοι αυτοί οι λόγοι έχουν διαρθρωτικό και όχι τρέχοντα χαρακτήρα, με τη μερική εξαίρεση του σημείου 4. Επομένως, πρέπει να επιλυθούν θεμελιώδη διαρθρωτικά προβλήματα, που είναι από τη φύση τους δυσεπίλυτα, για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα του «ελλείμματος» καταθέσεων…
πηγή: ΕφΣυν
