Πάνε σχεδόν 10 αιώνες από τότε που οι κάτοικοι της ιστορικής Ζούρτσας έβαλαν την πρώτη πέτρα στην ανέγερση ενός ναού, του ναού της Παναγίας Βόγαλης όπως αναφέρεται σε ιστορικά έγγραφα. Περίπου ένα χιλιόμετρο ανατολικά της Νέας Φιγάλειας ή Ζούρτσας, στην περιοχή του δεύτερου νεκροταφείου του οικισμού, βρίσκεται ο ιερός ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου, που είναι γνωστός και ως «Μοναστήρι».
Χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 10ου αιώνα και πιθανότατα ήταν το καθολικό μονής. Πράγματι, σε ένα χρυσόβουλλο του Ανδρόνικου Β΄ Παλαιολόγου, του 1323, με το οποίο η περιοχή της Ζούρτσας παραχωρήθηκε στη Μονή Βροντοχίου του Μυστρά, αναφέρεται το μετόχι της μονής της Παναγίας της Βόγαλης, ενώ στην ενετική καταγραφή του 1700 γίνεται λόγος για τη μονή της Παναγίας Λιγόβαης. Η μονή συνδέθηκε στενά με την ιστορία της Ζούρτσας και σύμφωνα με την παράδοση, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας φιλοξένησε κρυφό σχολειό, ενώ τον Σεπτέμβριο του 1825 πυρπολήθηκε από τον στρατό του Ιμπραήμ πασά. Λειτούργησε ως ανδρική μέχρι το 1834, οπότε καταργήθηκε με διάταγμα του Όθωνα. Περίπου έναν αιώνα αργότερα, κατεδαφίστηκαν τα κελιά των μοναχών και οι άλλοι χώροι της και παρέμεινε μόνο ο ναός, ο οποίος επίσης υπέστη αρκετές μετατροπές και επεμβάσεις.
Στην αρχική του μορφή ήταν ξυλόστεγη τρίκλιτη βασιλική. Αργότερα, ο ναός περιορίστηκε σε δύο κλίτη και στη δυτική πλευρά προστέθηκε νάρθηκας. Στο δυτικό, νεότερο τμήμα της τοιχοποιίας έχουν εντοιχισθεί παλαιότερα αρχιτεκτονικά μέλη, που χρονολογούνται στην ύστερη βυζαντινή εποχή. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η κεραμοπλαστική διακόσμηση στη μεγαλύτερη αψίδα του ιερού, όπου δεσπόζει ένα μεγάλο παράθυρο. Εσωτερικά ο ναός δεν είναι αγιογραφημένος και ο χώρος του ιερού προσδιορίζεται από τη μικρή υπερύψωσή του και από το ξύλινο εικονοστάσι του.
Σήμερα Ο βυζαντινός ναός αποκαταστάθηκε στο πλαίσιο Προγραμματικής Σύμβασης συναφθείσας μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και της Ιεράς Μητροπόλεως Τριφυλίας και Ολυμπίας. Η αναστύλωση του διήρκεσε περίπου 3 χρόνια ωστόσο η εικόνα που θα δεί ο επισκέπτης από κοντά είναι περισσότερο από εντυπωσιακή!
Ο Ναός σύμφωνα με όλα τα στοιχεία αποτελεί το αρχαιότερο Βυζαντινό Μνημείο της Ηλείας και ένα εκ των αρχαιότερων της Ελλάδος. Ένα μνημείο που τόσα χρόνια ήταν καλά κρυμμένο σε ένα βαθύ πράσινο τοπίο. Πλέον ο ναός αφού αναστυλώθηκε εγκαινιάζεται με κάθε επισημότητα που αρμόζει στην ιστορία του.
Τα εγκαίνια θα τελεσθούν υπό του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Τριφυλίας και Ολυμπίας κ. Χρυσοστόμου κατά το ακόλουθο πρόγραμμα:
– Παρασκευή 8 Ιουλίου
Ώρα 19.00 Κατάθεση αγίων λειψάνων και πανυγηρικός εσπερινός εγκαινίων
– Σάββατο 9 Ιουλίου
Ώρα 6.00-7.00 Όρθρος
Ώρα 7.00- 11.00 Πανυγηρικά Εγκαίνια Ιερού Ναού και Αρχιερατική Θεία Λειτουργία
Ώρα 11.00 Παρουσίαση του αρχαιολογικού έργου
Στα εγκαίνια θα παραβρεθούν επίσημοι καλεσμένοι από ολόκληρη την Πελοπόννησο καθώς και πλήθος κόσμου για να τιμήσουν το σπουδαίο αυτό θρησκευτικό μνημείο της Ελλάδος. Όσοι πολίτες επιθυμούν μπορούν να παραβρεθούν για εγκαίνια και προσκύνημα.
