Η «Περιβαλλοντική Δράση Ηλείας», σωματείο με περιβαλλοντικό και πολιτιστικό προσανατολισμό, προσέφυγε το 2013 στην Αρχή του Συνηγόρου του Πολίτη, μετά την αδιαφορία των αρμοδίων σε κοινό έγγραφο της ΠΕ.Δ.Η. με το Ελληνικό Δίκτυο «Φίλοι της Φύσης» σχετικά με την προστασία και ανάδειξη του αρχαιολογικού σπηλαίου των Ιαματικών Πηγών Καϊάφα καθώς και την ελεύθερη πρόσβαση στο εξωτερικό σπήλαιο και στα ιαματικά ύδατα αυτού.
Το υδροθεραπευτήριο της λίμνης Καϊάφα βρίσκεται εντός ορίων αρχαιολογικού χώρου και τοπίου ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους Καϊάφα – Κάτω Σαμικού.
Η ΕΤΑΔ Α.Ε. καλείται από τον Συνήγορο του Πολίτη, καθώς και από την αρμόδια Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας από το έτος 2013 να προβεί σε βραχομηχανικές μελέτες και στις αναγκαίες μελέτες στερέωσης των πρανών, για τη διάσωση του σπηλαίου που βρίσκεται στη διαχείρισή της και για την ασφάλεια του χώρου και οι οποίες οφείλουν να προέχουν έναντι οποιουδήποτε σχεδιασμού των λουτρών και του περιβάλλοντος χώρου.
Η κατάσταση του αρχαιολογικού σπηλαίου είναι ιδιαίτερα απογοητευτική: προ δεκαετιών οι δύο πρόσθιοι θαλάμοι του Σπηλαίου έχουν κλειστεί κάθετα στις εισόδους τους με τοίχο από τούβλα, έχουν κατασκευαστεί τσιμεντένιοι θόλοι εντός τους, ένα άθλιο τσιμεντένιο εγκαταλελειμμένο οικοδόμημα (κατεστραμμένες τουαλέτες και αποδυτήρια) υπάρχει στην είσοδο των κλεισμένων πρόσθιων θαλάμων και έμπροσθεν αυτού βρίσκεται ένα επικινδύνως ετοιμόρροπο κτίσμα.
Από τα έγγραφα των υπηρεσιών (Υπηρεσία Δόμησης Ζαχάρως, Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας) αλλά και από τις διαπιστώσεις του Συνηγόρου του Πολίτη προκύπτει ότι υπάρχει αναγκαιότητα περαίωσης συγκεκριμένων εργασιών κατόπιν των ανάλογων μελετών (πχ. αποξήλωση του διαβρωμένου μεταλλικού σκελετού εντός του σπηλαίου, κατεδάφιση του επικινδύνως ετοιμορρόπου κτίσματος στην είσοδο του σπηλαίου, στερέωση του πρανούς).
Όσον αφορά το επικινδύνως ετοιμόρροπο κτίσμα, ομόφωνα χαρακτηρισμένο από την Επιτροπή Επικικδύνως Ετοιμορρόπων Οικοδομών Δυτ. Ελλάδας, η Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας του ΥΠΠΟΑ με έγγραφό της προς το Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής Π.Ε. Ηλείας, γνωμοδότησε ότι δεν έχει αντίρρηση για την κατεδάφιση του εν λόγω κτίσματος, δεδομένου ότι αυτή θα συμβάλλει στον ευπρεπισμό του περιβάλλοντος χώρου του σπηλαίου.
Το Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής Π.Ε. Ηλείας επίσης, κατόπιν ελέγχου, γνωμοδότησε θετικά υπέρ της κατεδάφισης του εν λόγω κτιρίου.
Παρ’ αυτά, η ΕΤΑΔ Α.Ε κατέθεσε στις 17-5-2018 Αίτηση Ακύρωσης ενώπιον του ΣΤΕ, κατά της έκθεσης επικινδύνου ετοιμορρόπου οικοδομής της Επιτροπής Επικικδύνως Ετοιμορρόπων Οικοδομών Δυτ. Ελλάδας.
Ακόμα όμως και αν η ΕΤΑΔ Α.Ε. έστω και καθυστερημένα, προβεί στις απαραίτητες βραχοστερεώσεις, εκτελέσει τις απαραίτητες εργασίες απομάκρυνσης των πρόσθετων υλικών από το Σπήλαιο (τσιμέντα, σίδερα, τούβλα κ.ά.), κερδίσει την Αίτηση Ακύρωσης στο ΣτΕ και ανακατασκευάσει το ετοιμόρροπο κτίσμα, πάλι αυτό θα αποκρύπτει το αρχαιολογικό Σπήλαιο των Ανυγρίδων Νυμφών, προκαλώντας κατακερματισμό του μοναδικού σε φυσικό κάλλος περιβάλλοντος, στερώντας την ορατότητα και επισκεψιμότητα που δικαιούται ένα αρχαιολογικό Σπήλαιο και διατηρώντας, εδώ και δεκαετίες, την στέρηση της έκθεσης των δύο πρόσθιων θαλάμων του Σπηλαίου στο ηλιακό φως, προς μελλοντική ιδίαν εκμετάλλευση. Δεν αντιλαμβάνεται τη σπουδαιότητα του Μνημείου: το Σπήλαιο των Ανυγρίδων Νυμφών και η περιβάλλουσα έκταση αυτού είναι αρχαιολογικός χώρος, επιπλέον είναι χαρακτηρισμένος Προστατευόμενος Φυσικός Σχηματισμός στο Π.Δ. του Κυπαρισσιακού Κόλπου, σε περιοχή μάλιστα ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους. Κατά συνέπεια, δεν νοείται να τεθεί προς εκμετάλλευση και να διαιωνιστεί ο κατακερματισμός του χώρου και η αλλοτρίωση του φυσικού περιβάλλοντος και χωρίς μάλιστα το εν λόγω ετοιμόρροπο κτίσμα να πληρεί τις προϋποθέσεις χαρακτηρισμού του ως διατηρητέου αφού το Τμήμα Προστασίας Νεωτέρων Μνημείων και κινητών Πολιτιστικών Αγαθών έχει αποφανθεί ότι το εν λόγω κτίσμα δεν είναι διατηρητέο μνημείο και σύμφωνα με τα μορφολογικά του στοιχεία και την παλαιότητά του δεν προτίθεται να εκκινήσει αυτεπάγγελτα τη διαδικασία για το χαρακτηρισμό του.
Στο Σπήλαιο επίσης διαμένουν και 9 σπάνια προστατευόμενα είδη νυχτερίδας τα οποία περιλαμβάνονται στο Παράρτημα ΙΙ της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ και προστατεύονται από διεθνείς συμβάσεις και παρ’όλα αυτά, τελικά ζούν εδώ και δεκαετίες σε ένα αφύσικο περιβάλλον. Επίσης στο χώρο του Σπηλαίου υπάρχει πλήθος γουανό, δηλαδή περιττωμάτων νυχτερίδων και ακόμα και αν προβούν σε εξυγίανση των υδάτων σε εύλογο χρονικό διάστημα το σπήλαιο θα επανέλθει στην τωρινή κατάσταση όσο υφίστανται εντός του σπηλαίου τσιμέντα με μεταλλικούς σκελετούς και άλλες κατασκευές.
Επισημαίνουμε, ότι η ΕΤΑΔ Α.Ε. δεν χρησιμοποιεί τους δύο πρόσθιους θαλάμους για λουτροθεραπείες, παρά με γεώτρηση αντλεί νερό από το βάθος του Σπηλαίου μεταφέροντάς το σε πισίνα, ασύμβατη με τον περιβάλλοντα χώρο, αφού την έφτιαξε παράνομα, μετά το έτος 2007, χωρίς Περιβαλλοντική Μελέτη και χωρίς να τηρήσει την απαραίτητη διαδικασία αδειοδότησης. Όμως το ιαματικό νερό, ως είθισται, μπορεί να μεταφέρεται – όπως και τώρα – σε ανοιχτή δεξαμενή, η κατασκευή της οποίας προβλέπεται από το Προεδρικό Διάταγμα του Κυπαρισσιακού Κόλπου, φυσικά βέβαια περιβαλλοντικά εναρμονισμένης με το τοπίο.
Κατά τον ίδιο τρόπο κατασκευάστηκε παράνομα, μετά το 2007, και η τσιμεντένια γραμμική περίφραξη με κάγκελα γύρω από το χώρο των Ιαματικών Πηγών καθώς και του εξωτερικού Σπηλαίου, η οποία υποβαθμίζει το περιβάλλον και την αισθητική του χώρου. Επιπροσθέτως, απέκλεισε στους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής την πρόσβαση στο εξωτερικό Σπήλαιο όπου κατά τους χειμερινούς μήνες συνέρρεαν για λούσεις στις ιαματικές πηγές που αναβλύζουν εντός αυτού, και την περίοδο αυτή το Υδροθεραπευτήριο ήταν ανέκαθεν κλειστό. Επισημαίνουμε ότι η ΕΤΑΔ Α.Ε. ουδέποτε εκμεταλλευόταν τις ιαματικές πηγές του εξωτερικού Σπηλαίου καθώς το χειμώνα οι πηγές εντός αυτού εξασθενούν.
Ως Σωματείο, προσδοκούμε την εκπόνηση και εφαρμογή μελετών για την απαραίτητη βραχοστερέωση την απομάκρυνση όλων των τσιμεντένιων κατασκευών και αντικειμένων από το αρχαιολογικό Σπήλαιο, την κατεδάφιση του επικινδύνως ετοιμορρόπου κτίσματος αλλά και του ετέρου τσιμεντένιου κτίσματος που βρίσκεται μεταξύ του ετοιμορρόπου και των δύο πρόσθιων θαλάμων και γενικότερα την αποκατάσταση του Σπηλαίου και του περιβάλλοντος χώρου. Επίσης προσδοκούμε την εκπόνηση και εφαρμογή μελετών για την αναβάθμιση των εγκαταστάσεων των Ιαματικών Λουτρών, όπως την κατασκευή εξωτερικής δεξαμενής περιβαλλοντικά εναρμονισμένης με το τοπίο, την καθαίρεση της τσιμεντένιας γραμμικής περίφραξης, το δικαίωμα της επισκεψιμότητας στο αρχαιολογικό Σπήλαιο και τέλος την επαναφορά του δικαιώματος των κατοίκων της ευρύτερης και όχι μόνο περιοχής να απολαμβάνουν το ιαματικό νερό στο εξωτερικό σπήλαιο κατά τους χειμερινούς μήνες, ως αυτό ανέκαθεν ίσχυε πριν την παράνομη και χωρίς μελέτη περίφραξη.
