Με λαμπρότητα, πλήθος επισήμων και εκατοντάδων πιστών πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια του Αρχαιότερου Βυζαντινού Μνημείου της Ηλείας, του Ιερού Ναού Κοιμήσεως Θεοτόκου Ζούρτσας που δεσπόζει στον ίδιο χώρο από τον 10αι.
Πάνε σχεδόν 10 αιώνες από τότε που οι κάτοικοι της ιστορικής Ζούρτσας έβαλαν την πρώτη πέτρα στην ανέγερση ενός ναού, του ναού της Παναγίας Βόγαλης όπως αναφέρεται σε ιστορικά έγγραφα.
Περίπου ένα χιλιόμετρο ανατολικά της Νέας Φιγάλειας ή Ζούρτσας, στην περιοχή του δεύτερου νεκροταφείου του οικισμού, βρίσκεται ο ιερός ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου, που είναι γνωστός και ως «Μοναστήρι».
Χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 10ου αιώνα και πιθανότατα ήταν το καθολικό μονής. Πράγματι, σε ένα χρυσόβουλλο του Ανδρόνικου Β΄ Παλαιολόγου, του 1323, με το οποίο η περιοχή της Ζούρτσας παραχωρήθηκε στη Μονή Βροντοχίου του Μυστρά, αναφέρεται το μετόχι της μονής της Παναγίας της Βόγαλης, ενώ στην ενετική καταγραφή του 1700 γίνεται λόγος για τη μονή της Παναγίας Λιγόβαης.
Η μονή συνδέθηκε στενά με την ιστορία της Ζούρτσας και σύμφωνα με την παράδοση, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας φιλοξένησε κρυφό σχολειό, ενώ τον Σεπτέμβριο του 1825 πυρπολήθηκε από τον στρατό του Ιμπραήμ πασά.
Λειτούργησε ως ανδρική μέχρι το 1834, οπότε καταργήθηκε με διάταγμα του Όθωνα.
Περίπου έναν αιώνα αργότερα, κατεδαφίστηκαν τα κελιά των μοναχών και οι άλλοι χώροι της και παρέμεινε μόνο ο ναός, ο οποίος επίσης υπέστη αρκετές μετατροπές και επεμβάσεις.
Στην αρχική του μορφή ήταν ξυλόστεγη τρίκλιτη βασιλική. Αργότερα, ο ναός περιορίστηκε σε δύο κλίτη και στη δυτική πλευρά προστέθηκε νάρθηκας.
Στο δυτικό, νεότερο τμήμα της τοιχοποιίας έχουν εντοιχισθεί παλαιότερα αρχιτεκτονικά μέλη, που χρονολογούνται στην ύστερη βυζαντινή εποχή.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η κεραμοπλαστική διακόσμηση στη μεγαλύτερη αψίδα του ιερού, όπου δεσπόζει ένα μεγάλο παράθυρο.
Εσωτερικά ο ναός δεν είναι αγιογραφημένος και ο χώρος του ιερού προσδιορίζεται από τη μικρή υπερύψωσή του και από το ξύλινο εικονοστάσι του.
Σήμερα ο βυζαντινός ναός αποκαταστάθηκε στο πλαίσιο Προγραμματικής Σύμβασης συναφθείσας μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και της Ιεράς Μητροπόλεως Τριφυλίας και Ολυμπίας.
Η αναστύλωση του διήρκεσε περίπου 3 χρόνια ωστόσο η εικόνα που θα δει ο επισκέπτης από κοντά είναι περισσότερο από εντυπωσιακή!
Το έργο χρηματοδοτήθηκε ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ από τον ομότιμο καθηγητή ιατρική Πανεπιστημίου Αθηνών Γεώργιο Δαίκο με καταγωγή από την περιοχή ενώ χρέη υπόλογου όλα αυτά τα χρόνια που διήρκεσαν οι εργασίες είχε αναλάβει η κα.Ασημίνα Κέκη, γνωστή για το σπουδαίο κοινωνικό και πολιτιστικό έργο της στη Νέα Φιγαλεία.
Ο Ναός σύμφωνα με όλα τα στοιχεία αποτελεί το αρχαιότερο Βυζαντινό Μνημείο της Ηλείας και ένα εκ των αρχαιότερων της Ελλάδος.
Ένα μνημείο που τόσα χρόνια ήταν καλά κρυμμένο σε ένα βαθύ πράσινο τοπίο. Πλέον ο ναός αφού αναστυλώθηκε εγκαινιάζεται με κάθε επισημότητα που αρμόζει στην ιστορία του.
Το περασμένο Σάββατο ο ναός εγκαινιάσθηκε με κάθε επισημότητα από την Μητρόπολη Τριφυλίας & Ολυμπίας και την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αχαιάς παρουσία πλήθους επισήμων προσκεκλημένων, σωμάτων ασφαλείας και εκατοντάδων πιστών από όλη Πελοπόννησο.
Η Θεία Λειτουργία ξεκίνησε στις 8 το πρωί ενώ ο κόσμος συνέχιζε να καταφθάνει για την τελετή αλλά και για προσκύνημα.
Μεταξύ των επίσημων προσκεκλημένων ηταν πολλοί αυτοδιοικητικοί παράγοντες και αξιωματικοί των σωμάτων ασφαλείας ενώ πιο συγκεκριμένα τίμησαν με την παρουσία τους την τελετή οι Γεώργιος Δαίκος (Χρηματοδότης του έργου,ομότιμος καθηγητής ιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών), Αναστασία Κουμούση (Διευθύντρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αχαΐας), Κώστας Τζαβάρας(πρώην Υπουργός Πολιτισμού και νύν Βουλευτής Νέας Δημοκρατίας Ηλείας), Ιωάννης Βαρβιτσιώτης (επι χρόνια υπουργός Εσωτερικών,Εξωτερικών, Εμπορίου, Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων , υπουργός Εθνικής Άμυνας και υπουργός Δικαιοσύνης με τη Νέα Δημοκρατία Β΄ Περιφέρεια Αθηνών), Έφη Γεωργοπούλου-Σαλτάρη (Βουλευτής Σύριζα Ηλείας), Γιάννης Κουτσούκος (Βουλευτής ΠΑΣΟΚ Ηλείας), Σταύρος Αραχωβίτης (Βουλευτής Σύριζα Λακωνίας), Ανδρέας Μαρίνος (πρώην Βουλευτής Νέας Δημοκρατίας Ηλείας), Αντιπεριφερειάρχης Ηλείας Γιώργος Γεωργιόπουλος, Περιφερειακός Αστυνομικός Διευθυντής Δυτικής Ελλάδας Υποστράτηγος Φώτιος Τσόλκας, Αστυνομικός Διευθυντής Ηλείας Ταξίαρχος Κώστας Στεφανόπουλος, Αξιωματικός(Εκπρόσωπος) 117 Πτέρυγας Μάχης Ανδραβίδας Πολεμικής Αεροπορίας, Διοικητής Κ.Ε.Α.Τ Πολεμικής Αεροπορίας Ανδραβίδας Σμήναρχο Ι. Δημήτρη Παναγιωτόπουλο, Διοικητής Ναυτικού Οχηρού Ν.ΟΧ. Αράξου Νικόλαος Κολλιόπουλος, ο Αντιπλοίαρχος Ε.Α του Πολεμικού Ναυτικού Ζώης Υφαντής εκπροσωπόντας και τη Δημοτική Αστυνομία Πύργου αλλά και το Δήμο Πύργου συνοδευόμενος από τους αξιωματικούς Ε.Α Π.Ν Τάσο Αράπογλου και Βλάσση Μπεντεβή, ο Αντιπρόεδρος του Λιμενικού Ταμίου Κατακόλου Σάκης Αντωνόπουλος.
Αξίζει να σημειωθεί πως επίσης μεταξύ των επίσημων καλεσμένων των εγκαινίων ήταν οι κ.Τσακοπιάκος (Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων), Κ.Γκερέκος (Συντηρητής Έργων Τέχνης και Αρχαιοτήτων), κ.Καραχάλιου (Διευθύντρια της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Πύργου), κ.Χατζηγώγας (Αρχιτέκτονας, διεθνούς φήμης καθηγητής στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Α.Π.Θ. και στο Τμήμα Κινηματογράφου του Α.Π.Θ), Μέλη του Δ.Σ της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηλείας, Εκπρόσωπος της Δημόσιας Ιστορικής Βιβλιοθήκης Ανδρίτσαινας, Διοικητές Αστυνομικών Τμήμάτων Κρέστενας & Ζαχάρως, Δήμαρχος Ζαχάρως – Φιγαλείας Νίκος Φάμελος, Πρώην Δήμαρχος Φιγαλείας Ιωάννης Πιπιλής, Αντιδήμαρχοι, Ιερείς, πρόεδροι συλλόγων, σωματείων και φορέων της Νέας Φιγαλείας και ολόκληρης της Επαρχίας Ολυμπίας.
Την διασφάλιση της κυκλοφορίας είχε αναλάβει το Α.Τ Ζαχάρως σε συνεργασία με το Γ.Α.Δ Ηλείας ενώ την ιατροφαρμακευτική κάλυψη της τελετής είχε αναλάβει η Διασωστική Εθελοντική Ομάδα Φιγαλείας Δ.Ε.Ο.Φ.
Μετά το πέρας των εγκαινίων o δωρητής παρέθεσε δεξίωση σε επίσημους καλεσμένους και εκκλησιαστικές αρχές στο κέντρο Πανόραμα στη Νέα Φιγαλεία.
