Οι λόγοι της μειούμενης ανάγκης για επισημοποίηση μιας σχέσης μέσω του γάμου ή άλλης θεσμικά αναγνωρισμένης ένωσης εντοπίζονται στις κοινωνικοοικονομικές αλλαγές, όπως η μεγαλύτερη συμμετοχή των γυναικών στην ανώτατη εκπαίδευση και την αγορά εργασίας, και στη μεγαλύτερη έμφαση στην ατομικότητα.
Νέος αιώνας, νέες αντιλήψεις
Η αλλαγή στις τάσεις διαφαίνεται στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Η αντίληψη του γάμου ως στόχου ζωής αρχίζει να εξασθενεί, με αργό ρυθμό στην αρχή και ταχύτερα μετά την οικονομική κρίση του 2008. Η αβεβαιότητα, η ανεργία και το υψηλό κόστος ζωής οδηγούν σε αναβολές κάθε σκέψης για ένα ανεξάρτητο νοικοκυριό.
Ωστόσο, παρατηρεί η μελέτη, ακόμα και όταν η οικονομία ανέκαμψε, τα ποσοστά γάμων δεν επέστρεψαν στα προηγούμενα επίπεδα, υποδηλώνοντας μια βαθύτερη κοινωνική αλλαγή. Ο γάμος έπαυε σταδιακά να θεωρείται ως η μόνη κοινωνικά αποδεκτή μορφή συμβίωσης για ένα ζευγάρι.
Με βάση στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ) για το προσδόκιμο ζωής, η έρευνα εκτιμά ότι ένας άνδρας που γεννήθηκε το 1991 αναμενόταν να περάσει 28,3 χρόνια της ζωής του ως εργένης, δηλαδή 38% του συνολικού προσδόκιμου. Για όσους γεννήθηκαν το 2021, οι εκτιμήσεις ανεβάζουν το αντίστοιχο διάστημα σε 36,7 έτη ή 47% της ζωής τους. Αντίστοιχα, για τις γυναίκες, το ποσοστό εργένικης ζωής ανήλθε από 30% στη γενιά του 1991 σε 38% για εκείνη του 2021.
«Έτσι, ένα χαρακτηριστικό του παραδοσιακού μεσογειακού προτύπου, το οποίο ήταν ότι οι άνδρες περνούσαν μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους ως εργένηδες, ενισχύεται στην εποχή μας, όχι τόσο λόγω της διαφοράς ηλικίας μεταξύ των συζύγων, όπως συνέβαινε στο παρελθόν, αλλά επειδή η επιλογή αποχής από τον γάμο αφορά πολύ περισσότερους άνδρες απ’ ό,τι γυναίκες» παρατηρεί ο κ. Γαβαλάς.
Με τον καιρό, οι κοινωνικές νόρμες ενός όχι και τόσο μακρινού παρελθόντος αγγίζουν ολοένα λιγότερους ανθρώπους. Το 2021, οι εργένηδες ετών 50 έφτασαν το 22,4% έναντι 5,2% το 1991. Στις γυναίκες, το αντίστοιχο ποσοστό αυξήθηκε από 5,1% σε 12,6%. Με άλλα λόγια, σχεδόν 1 στους 4 άνδρες και 1 στις 8 γυναίκες που γεννήθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1970 θα μείνουν συνειδητά εκτός γάμου.
Η ηλικία (και οι πιθανότητες) παντρειάς
Η επιβεβαιώνει ότι ρήσεις όπως «ή μικρός παντρέψου ή μικρός καλογερέψου», που σημάδεψαν την ενηλικίωση πολλών millennials, για τις νεότερες γενιές θα έχουν απλώς λαογραφική αξία.
Τη δεκαετία του ‘90, γυναίκες και άνδρες παντρεύονταν λίγο μετά τα 20 και γύρω στα 25 αντίστοιχα, ενώ σήμερα ο γάμος μπορεί να έλθει στα δεύτερα «-άντα». Μέσα σε τρεις δεκαετίες, η μέση ηλικία γάμου αυξήθηκε κατά 8,4 έτη για τους άνδρες και 8,1 έτη για τις γυναίκες, σε ηλικίες περίπου 37 και 32 ετών αντίστοιχα.
Ειδικότερα, οι πιθανότητες ενός άνδρα να παντρευτεί μειώθηκαν σημαντικά από το 1991 έως το 2021, σε όλες τις ηλικιακές ομάδες που συμπεριέλαβε η έρευνα:
– το 1991, οι πιθανότητες γάμου για τους άνδρες παρουσίασαν δύο κορυφώσεις, στις ηλικίες 25-29 και 30-34, ξεπερνώντας το 51%
– το 2021, η μεγαλύτερη πιθανότητα γάμου ήταν στην ηλικιακή ομάδα 30-34, αν και αισθητά χαμηλότερη (34,2%)
– το 2001 και το 2011 οι πιθανότητες γάμου για τους άνδρες μετά τα 40 ήταν υψηλότερες από ό,τι το 1991, ειδικά στις ηλικίες 40-44 και 45-49. Ωστόσο, η τάση ανατράπηκε το 2021, όταν η πιθανότητα πρώτου γάμου μειώθηκε σε όλες τις ηλικιακές ομάδες, χωρίς την προηγούμενη αύξηση μετά τα 40.
Αναφορικά με τις πιθανότητες γάμου στις γυναίκες, διαπιστώθηκε ότι:
– είναι πιθανότερο να παντρευτούν μετά τα 30
– είχαν 1,7 φορές μεγαλύτερες πιθανότητες να παντρευτούν σε ηλικία 40-44 ετών το 2021 συγκριτικά με το 1991
– αντίστοιχα στις ηλικίες 45-49 ετών, η πιθανότητα γάμου το 2021 ήταν τετραπλάσια σε σχέση με το 1991.
Πολιτικοί γάμοι, σύμφωνα και διαζύγια
Η τελευταία έκθεση της ΕΛΣΤΑΤ αποτύπωσε τη μετατόπιση των Ελλήνων απέναντι στον θεσμό του γάμου. Οι 9 στους 10 (91,1%) θρησκευτικοί γάμοι του 1991 μειώθηκαν σε κάτι παραπάνω από 3 στους 10 το 2023 (38,6%), σε αντίθεση με τους πολιτικούς, που από 8,9% έφτασαν το 34,2%.
Έκρηξη παρατηρείται και στα σύμφωνα συμβίωσης, τα οποία έφτασαν από 161 το 2009 σε 15.078 το 2023, αποτελώντας το 27,2% των ενώσεων. Σύμφωνα με την έκθεση, το ποσοστό τους αυξήθηκε κατά 17,4% το διάστημα 2022-2023.
Παράλληλα, θεσμός του γάμου φαίνεται να γίνεται όλο και πιο εύθραυστος. Το 2023 εκδόθηκαν 15.114 διαζύγια, αυξημένα σε σχέση με το 2022, όπου είχαν καταγραφεί 14.477. Η αναλογία διαζυγίων ανά 100 γάμους αυξήθηκε από 33,4% το 2022 σε 37,5% το 2023, καταδεικνύοντας ότι ένας στους τρεις γάμους πλέον οδηγείται σε λύση.
Παιδιά εκτός γάμου
Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980, οι γεννήσεις εκτός γάμου στην Ελλάδα αποτελούσαν λιγότερο από το 2% του συνόλου. Στη δεκαετία του 1990, το ποσοστό διπλασιάστηκε, φτάνοντας περίπου στο 4%, και διατηρήθηκε μέχρι το 2000. Εντούτοις, από το 2010 και μετά, η αύξηση επιταχύνεται: το 2017 το ποσοστό ανήλθε στο 9%, το 2018 στο 11,1% και το 2021 στο 16,5%.
Όπως παρατηρεί και η μελέτη του κ. Γαβαλά, η μέση ηλικία απόκτησης παιδιού στα 30,7 έτη το 2020, χαμηλότερη, δηλαδή, από τη μέση ηλικία γάμου στα 32, υποδεικνύει ότι πολλές γυναίκες αποκτούσαν το πρώτο τους παιδί πριν παντρευτούν.
Εντούτοις, το 2023 σημειώθηκε μια ανατροπή καθώς, σύμφωνα με τη Eurostat, το ποσοστό των γεννήσεων εκτός γάμου στην Ελλάδα μειώθηκε στο 9,7%, το χαμηλότερο ποσοστό σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση, τη στιγμή που ο ευρωπαϊκός μέσος όρος ήταν 41,1%.
Μάριος Οικονόμου – protothema.gr
