Η επιστημονική κοινότητα στρέφει πλέον την προσοχή της σε μια ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα διάσταση των φαρμάκων GLP-1: την πιθανή τους συμβολή στη μείωση όχι μόνο της πείνας, αλλά και της επιθυμίας για αλκοόλ, νικοτίνη και οπιοειδή. Οι μαρτυρίες ανθρώπων που υποστηρίζουν ότι κατάφεραν να απομακρυνθούν από χρόνια εξαρτησιογόνα πρότυπα χάρη στη σεμαγλουτίδη και την τιρζεπατίδη πολλαπλασιάζονται στα κοινωνικά δίκτυα, στα φόρουμ και στη διεθνή ειδησεογραφία -και πλέον συνοδεύονται από τα πρώτα ενθαρρυντικά κλινικά δεδομένα.
Μία από τις ιστορίες που συγκέντρωσαν προσοχή δημοσιεύτηκε στο Nature από τη νευροεπιστήμονα Sue Grigson. Ένας άνδρας που επί χρόνια πάλευε με εξάρτηση από οπιοειδή και στη συνέχεια από φαρμακευτικό υποκατάστατο, της περιέγραψε πώς η στροφή του προς τα σύγχρονα φάρμακα κατά της παχυσαρκίας αποτέλεσε καταλύτη: με τη βοήθεια της σεμαγλουτίδης, όπως είπε, «για πρώτη φορά σταμάτησε να ζει υπό τον έλεγχο ουσιών και αλκοόλ».
Η εμπειρία του δεν είναι μοναδική. Παντού εμφανίζονται διαρκώς νέοι χρήστες των φαρμάκων GLP-1 που μιλούν για σημαντική μείωση των εξαρτητικών παρορμήσεων. Παράλληλα, μελέτη που δημοσιεύτηκε στο JAMA Psychiatry κατέγραψε πτώση της κατανάλωσης αλκοόλ σε συμμετέχοντες που λάμβαναν εβδομαδιαίες ενέσεις σεμαγλουτίδης, ενώ δεκάδες κλινικές δοκιμές βρίσκονται σε εξέλιξη σε Ευρώπη και ΗΠΑ.
Ερευνητικές ομάδες προσπαθούν να «διαβάσουν» τον τρόπο με τον οποίο οι αγωνιστές GLP-1 επηρεάζουν τα κυκλώματα επιθυμίας και ανταμοιβής του εγκεφάλου. Τα δεδομένα συγκλίνουν στο ότι ενεργοποιούν υποδοχείς σε περιοχές που ρυθμίζουν το κίνητρο και την ανταμοιβή: τις ίδιες περιοχές που διεγείρονται από το αλκοόλ, τη νικοτίνη ή τα οπιοειδή.
Όπως εξηγεί ο ψυχοφαρμακολόγος Roger McIntyre, το νευρωνικό σύστημα που «ανάβει» όταν ο άνθρωπος εκτίθεται σε ανταποδοτικά ερεθίσματα -φαινομενικά τόσο διαφορετικά όσο το φαγητό, το σεξ ή οι ουσίες -είναι ουσιαστικά κοινό. Οι αγωνιστές GLP-1 φαίνεται ότι μειώνουν την ένταση αυτής της απόκρισης, περιορίζοντας την απελευθέρωση ντοπαμίνης και άρα την αίσθηση ευχαρίστησης και επιθυμίας που συνοδεύει τη χρήση ουσιών.
Παρά τα ενθαρρυντικά στοιχεία, οι ειδικοί είναι προσεκτικοί. Ο W. Kyle Simmons, ο οποίος συντονίζει μεγάλη κλινική δοκιμή για τη μείωση της κατανάλωσης αλκοόλ μέσω GLP-1, επισημαίνει ότι «απαιτείται ακόμη πλήρης τεκμηρίωση της αποτελεσματικότητας και της ασφάλειας» πριν μιλήσουμε για νέα θεραπευτική προσέγγιση. Ένα επιπλέον ζήτημα είναι ότι τα φάρμακα προκαλούν συχνά σημαντική απώλεια βάρους, κάτι που περιορίζει τη συμμετοχή ατόμων που δεν είναι υπέρβαρα -μια συχνή κατηγορία μεταξύ όσων αντιμετωπίζουν εξαρτήσεις.
Από τα ζωικά μοντέλα στις πρώτες κλινικές ενδείξεις
Η επιστημονική βάση αυτής της ερευνητικής κατεύθυνσης έχει τεθεί εδώ και δεκαετίες. Από το 2010, η ομάδα της Jerlhag Holm κατέγραψε, σε σειρά μελετών σε αρουραίους και ποντίκια, ότι η ενεργοποίηση των υποδοχέων GLP-1 μειώνει την πρόσληψη αλκοόλ, νικοτίνης και διεγερτικών ουσιών, καθώς και πιθανές συμπεριφορές υποτροπής. Αργότερα, ο ερευνητής Lorenzo Leggio –με τον οποίο συνεργάστηκε η Holm -εντόπισε και σε ανθρώπους σύνδεση μεταξύ γενετικής παραλλαγής του υποδοχέα GLP-1 και αυξημένης κατανάλωσης αλκοόλ.
Το εργαστήριο του Leggio συνέχισε, δείχνοντας ότι άτομα με διαταραχή χρήσης αλκοόλ εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα υποδοχέων GLP-1 σε κρίσιμες περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την ανταμοιβή. Σε παθοφυσιολογικό επίπεδο, αυτό ενδέχεται να αντανακλά μια «αντιστάθμιση»: το αλκοόλ μειώνει την παραγωγή GLP-1, και ο οργανισμός φαίνεται να αυξάνει την ευαισθησία για να διατηρήσει το σύστημα σε ισορροπία.
Παρά την πλούσια ερευνητική δραστηριότητα, η συζήτηση απογειώθηκε μόλις το 2023, στο The Atlantic. Οι πρώτες κλινικές δοκιμές με παλαιότερα σκευάσματα GLP-1 ήταν απογοητευτικές. Ωστόσο, η εμφάνιση ισχυρότερων φαρμάκων, όπως η σεμαγλουτίδη και η τιρζεπατίδη, άνοιξε μια νέα περίοδο αισιοδοξίας.
Πώς ακριβώς μειώνεται η επιθυμία;
Οι τρέχουσες κλινικές δοκιμές επιχειρούν να απαντήσουν αν τα ισχυρότερα GLP-1 μπορούν να μειώσουν πραγματικά την κατανάλωση ουσιών. Η ομάδα του Fink-Jensen δοκιμάζει υψηλές δόσεις σεμαγλουτίδης σε 108 άτομα με αλκοολισμό και παχυσαρκία, με τα αποτελέσματα να αναμένονται το 2026. Στις ΗΠΑ, οι Leggio και Simmons πραγματοποιούν ανεξάρτητα προγράμματα με ενέσιμη σεμαγλουτίδη, ενώ ο Joseph Schacht εξετάζει την από του στόματος μορφή σε άτομα με ιστορικό ενέσιμης χρήσης ναρκωτικών. Κοινό στοιχείο όλων: η χρήση fMRI πριν και μετά τη θεραπεία για την καταγραφή των αλλαγών στην εγκεφαλική απόκριση σε ερεθίσματα σχετιζόμενα με το αλκοόλ.
Στα ζωικά μοντέλα, τα δεδομένα είναι πιο σαφή. Το αλκοόλ, η νικοτίνη, τα οπιοειδή και τα τρόφιμα ενεργοποιούν κοινά νευρωνικά κυκλώματα, από την ventral tegmental area έως τον πυρήνα accumbens. Οι υποδοχείς GLP-1 βρίσκονται διάχυτοι σε αυτό το δίκτυο και, όταν διεγείρονται, μειώνουν τη ροή της ντοπαμίνης, περιορίζοντας την «ανταμοιβή» που κινητοποιεί την εξαρτησιογόνο συμπεριφορά. Παράλληλα, η δράση τους στην αμυγδαλή φαίνεται να μειώνει την αντίδραση στο στρες –έναν από τους πιο κρίσιμους παράγοντες υποτροπής.
Μπορεί να αλλάξει ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε τους εθισμούς;
Η αναπληρώτρια καθηγήτρια ψυχιατρικής Carolina Haass-Koffler, από το Brown University, αναφέρει ότι τα φάρμακα GLP-1 «δεν στοχεύουν μόνο τον εγκέφαλο, αλλά επιδρούν συνολικά στη φυσιολογία του οργανισμού», στοιχείο που τα διαφοροποιεί από τις υπάρχουσες θεραπείες. Όπως υπογραμμίζει, πρόκειται για μια προσέγγιση με «δυνητικά μετασχηματιστικό» αντίκτυπο στην ψυχιατρική των εθισμών, εφόσον φυσικά επιβεβαιωθεί η αποτελεσματικότητά τους.
Παράλληλα, η ίδια παρατηρεί ότι το «προφίλ» των ασθενών αλλάζει: πολλοί άνθρωποι με εξαρτήσεις είναι πλέον υπέρβαροι ή παχύσαρκοι, συχνά λόγω κακής διατροφής και τρόπου ζωής. Σε αυτή τη νέα πραγματικότητα, ένα φάρμακο που μπορεί να βελτιώσει παράλληλα την υγεία, να μειώσει το βάρος και να περιορίσει τις εξαρτητικές παρορμήσεις λειτουργεί ενισχυτικά στη συνολική προσπάθεια του ασθενούς. Παρά τις όποιες παρενέργειες, όπως ναυτία ή γαστρεντερική δυσφορία, η εβδομαδιαία χορήγηση θεωρείται πλεονέκτημα για τη συνέπεια στη θεραπεία.
Συμπέρασμα
Τα διαθέσιμα δεδομένα δεν επιτρέπουν ακόμη τελεσίδικα συμπεράσματα. Ωστόσο, οι ειδικοί συμφωνούν ότι τα ευρήματα των επόμενων ετών θα καθορίσουν αν τα GLP-1 μπορούν να ενταχθούν κατά τρόπο ασφαλή και αποτελεσματικό στη θεραπευτική φαρέτρα για τους εθισμούς. Αν οι τρέχουσες κλινικές δοκιμές επιβεβαιώσουν τις πρώτες ενδείξεις, η ψυχιατρική και η δημόσια υγεία ενδέχεται να βρεθούν μπροστά σε μια ουσιαστική αλλαγή στρατηγικής.
Πηγές: Nature, Brown University, ygeiamou.gr
