Ενα εμβληματικό δέντρο, ηλικίας άνω των 400 ετών, που έχει συνδεθεί με ιστορικά γεγονότα της Ελλάδας, εκπέμπει σήμα κινδύνου. Είναι η μνημειώδης βελανιδιά του ιστορικού οικισμού Κάτω Αμπελοκήπων Μεσσηνίας, που ανήκει στο Δίκτυο Αιωνόβιων Δέντρων Ελληνικής Επανάστασης, ένας ζωντανός μάρτυρας των ηρωικών προσπαθειών των Ελλήνων της περιοχής να ανακόψουν τις δυνάμεις του Ιμπραήμ κατά τη Μάχη των Κάτω Μηναγίων το 1825.
Η βελανιδιά, η οποία έχει περίμετρο κορμού 4,15 μέτρα, πρόσφερε τη σκιά της στους έλληνες αγωνιστές «ακούγοντας» τις αγωνίες τους και τα οράματά τους ενώ αποτέλεσε ένα από τα δέντρα στα οποία έκανε ειδική μνεία η Γαλλική Επιστημονική Αποστολή στον Μοριά το 1829. Ενας ισχυρός κεραυνός τον χειμώνα του 2019 ήταν αρκετός για να θέσει σε κίνδυνο την εντυπωσιακή βελανιδιά καθώς το δέντρο πληγώθηκε και τμήμα του σταδιακά νεκρώθηκε. Ακολούθησε αυτοψία του Δασαρχείου, λήψεις δειγμάτων και προτάσεις για την προστασία του, όμως προσφάτως τμήμα του αποκολλήθηκε και αιωρείται, με αποτέλεσμα να επείγει η άμεση λήψη μέτρων.
«Τμήμα του δέντρου νεκρώθηκε»
Όπως τονίζουν άνθρωποι που ασχολούνται με την προστασία της ιστορικής βελανιδιάς, η ύπαρξή της πλέον απειλείται σοβαρά. «Τμήμα του δέντρου νεκρώθηκε ενώ προκλήθηκε και κάθετη καμένη λωρίδα φλοιού κατά μήκος του κεντρικού κορμού του. Ακολούθησε αίτημά μας προς το Δασαρχείο Καλαμάτας για αυτοψία και για σχετική φροντίδα του» επισημαίνουν μέλη του Ινστιτούτου Πολιτισμού Μεσσηνίας, το οποίο έχει καταθέσει πρόταση για την ένταξη της μνημειακή βελανιδιάς στον Κατάλογο των Διατηρητέων Μνημείων της Φύσης.
«Εν συνεχεία, κλιμάκιο της εν λόγω υπηρεσίας προέβη σε αυτοψία και συλλογή δειγμάτων, τα οποία απέστειλε στον ΕΛΓΑ Δήμητρα για εργαστηριακή εξέταση, ώστε αργότερα να προταθούν μέτρα προστασίας χημικής καταπολέμησης πιθανών παθογόνων οργανισμών. Παρ’ όλ’ αυτά, προσφάτως σημαντικό τμήμα του νεκρωμένου τμήματος του δέντρου υποχώρησε και βρίσκεται σχεδόν αιωρούμενο σε κύριο κορμό του, με αποτέλεσμα να υπάρχει σοβαρός κίνδυνος για τους διερχόμενους πεζούς επί της δημοτικής οδού. Επιπλέον, έχει επέλθει διεύρυνση των νεκρωμένων κλάδων, ενώ έχουν εισχωρήσει έντομα στην απροστάτευτη καμένη ζώνη του φλοιού.
Εντομολογική προσβολή
Από τα πορίσματα του εργαστηρίου που πραγματοποίησε τη δειγματοληψία προκύπτει ότι το 2020 είχε διαπιστωθεί εντομολογική προσβολή του δέντρου, όμως δεν ελήφθησαν μέτρα προστασίας, με αποτέλεσμα, σήμερα, πέντε χρόνια μετά, το δέντρο να έχει εκτεταμένες προσβολές από το συγκεκριμένο έντομο».
«Κατόπιν αυτών, τον περασμένο Ιούλιο το Δασαρχείο Καλαμάτας ενημέρωσε τον Δήμο Πύλου – Νέστορος σχετικά με τις άμεσες ενδεδειγμένες ενέργειες που απαιτούνται για την προστασία της αιωνόβιας βελανιδιάς και οι οποίες περιλαμβάνουν την κλάδευση των νεκρών τμημάτων και την εφαρμογή ειδικής πάστας προστασίας από παθογόνους οργανισμούς.
Πλέον απευθύνουμε θερμή δημόσια έκκληση στις αρμόδιες υπηρεσίες για τις τάχιστες ενέργειές τους, στη βάση των ενδεδειγμένων μέτρων που απαιτούνται για την προστασία της υπεραιωνόβιας βελανιδιάς, καθώς η φυσική υπόστασή της βρίσκεται σε μια κυριολεκτικά κρίσιμη καμπή για την ύπαρξή του. Και πρόκειται για μια πολύτιμη παρακαταθήκη του τοπικού πολιτισμού, ένα μνημείο της φύσης και της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς» σημειώνει το Ινστιτούτο Πολιτισμού Μεσσηνίας.
Η ιστορική Μάχη των Κάτω Μηναγίων
Η βελανιδιά βρίσκεται στην αφετηρία του Μονοπατιού των Παλιών Νερόμυλων και δίπλα από την ιστορική κρήνη του οικισμού των Κάτω Αμπελοκήπων, στην περιοχή όπου πριν από 200 χρόνια έλαβε χώρα η ιστορική μάχη των Κάτω Μηναγίων. Ηταν τη νύχτα της 19ης Φεβρουαρίου 1825 όταν, αιφνιδιαστικά, οι δυνάμεις του Ιμπραήμ που είχαν αποβιβαστεί στη Μεθώνη προχώρησαν ανατολικά χωρισμένες σε δύο φάλαγγες με κατεύθυνση προς το φρούριο της Κορώνης.
Η δεύτερη φάλαγγα των Τουρκοαιγυπτίων κινήθηκε εναντίον των ελληνικών προφυλακών που βρίσκονταν νότια των Κάτω Μηναγίων και πολέμησε με περίπου 100 Έλληνες, οι οποίοι παρά τις πολύ μικρές τους δυνάμεις προέβαλαν απεγνωσμένη αντίσταση, προξενώντας στον εχθρό αρκετές απώλειες. Η μάχη αυτή ήταν η πρώτη πολεμική σύγκρουση μεταξύ Ελλήνων και Τουρκοαιγυπτίων, σε μια κρίσιμη καμπή για την Ελληνική Επανάσταση, που έσβησε τον μύθο του Ιμπραήμ, σύμφωνα με τον οποίο οι Ελληνες δεν θα είχαν τη δύναμη να αντισταθούν στον οργανωμένο στρατό του ενώ παράλληλα αναπτέρωσε το ηθικό των Ελλήνων. Οι βελανιδιές αφθονούσαν στην Πελοπόννησο την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τόσο, ώστε στα τέλη του 18ου αιώνα και στις αρχές του 19ου, σύμφωνα με τον γάλλο διπλωμάτη και περιηγητή Πουκεβίλ, από τα λιμάνια της Πελοποννήσου γινόταν κάθε χρόνο εξαγωγή 1.500.000 οκάδων βελανιδιού στη Μασσαλία.
Σήμερα ο αριθμός τους έχει μειωθεί δραματικά. Το εντυπωσιακό δέντρο ανήκει στο είδος Quercus ilex (Αριά) και λόγω της ηλικίας του αποτελεί εκτός των άλλων σημαντική πηγή γνώσης για την εξέλιξη του κλίματος της περιοχής. Το 2021 εντάχθηκε στο Δίκτυο Αιωνόβιων Δέντρων Ελληνικής Επανάστασης, που τελούσε υπό την αιγίδα της Επιτροπής «Ελλάδα 2021» και σημάνθηκε με την επετειακή ετικέτα του Δικτύου που φιλοτέχνησε η ομογενής ζωγράφος Joanna Kordos, η οποία κατάγεται από τον εν λόγω οικισμό.
Ύστερα από συνεργασία του Ινστιτούτου Πολιτισμού Μεσσηνίας με την Επιτροπή «Ελλάδα 2021», από τα κλαδιά της εμβληματικής βελανιδιάς δημιουργήθηκε ένα «στεφάνι ελευθερίας» το οποίο κατατέθηκε συμβολικά από την πρόεδρο της Επιτροπής στον τάφο των Βενιζέλων στα Χανιά τον Μάρτιο του 2021 σε μια ιστορική τελετή.
