Γράφει ο Παλαιολόγος Ι. Λιάζος
Οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας (ΣΣΕ), με το υφιστάμενο καθεστώς με τους μνημονιακούς νόμους, με τους οποίους έγινε απορρύθμιση της αγοράς εργασίας και κατάργησαν ουσιαστικά τις συλλογικές διαπραγματεύσεις, με βασικά εμπόδια:
- το μεγάλο ποσοστό μεγαλύτερο του 50% των εργαζομένων που πρέπει να εκπροσωπούν οι επιχειρήσεις/εργοδότες που μετέχουν στην σύναψη της ΣΣΕ,
- τον τρόπο διαπίστωσης με την προαιρετική χορήγηση στο ΑΣΕ του μητρώου μελών της εργοδοτικής οργάνωσης, αντί της ενεργοποίησης της σχετικής διάταξης του άρθρου 73 του ν. 4808/2021 για το Γενικό Μητρώο Οργανώσεων Εργοδοτών (ΓΕΜΗΟΕ), και
- μετά την τρίμηνη παράταση των ΣΣΕ δεν ισχύουν όλοι οι όροι της Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας, μετά την παρέλευση αυτού του χρόνου, μέχρι τη σύναψη νέας συλλογικής ή ατομικής σύμβασης εργασίας
Τα εμπόδια αυτά, αίρονται με την κοινωνική συμφωνία κυβέρνησης και κοινωνικών φορέων και προβλέπονται και άλλοι όροι που διευκολύνουν τόσο την σύναψη όσο και την επέκταση των ΣΣΕ.
Τι περιλαμβάνει η ΣΣΕ
Με τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας (ΣΣΕ) οι οποίες συμφωνούνται εγγράφως μεταξύ, των συνδικαλιστικών οργανώσεων εργαζομένων και εργοδοτών ή μεταξύ συνδικαλιστικής οργάνωσης εργαζομένων και εργοδότη, καθορίζονται οι όροι αμοιβής και εργασίας και οι μεταξύ των συμβαλλομένων αμοιβαίες υποχρεώσεις.
Το περιεχόμενο των ΣΣΕ καθορίζεται έπειτα από διαπραγματεύσεις των συμβαλλόμενων μερών.
Σε περίπτωση αποτυχίας των διαπραγματεύσεων, τα μέρη δύνανται, υπό τους όρους του νόμου, να προσφύγουν στον Οργανισμό Μεσολάβησης και Διαιτησίας (ΟΜΕΔ) για υπηρεσίες μεσολάβησης/διαιτησίας. Σε περίπτωση έκδοσης διαιτητικής απόφασης (ΔΑ) αυτή εξομοιώνεται και έχει την ίδια ισχύ με τις ΣΣΕ.
Οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας διακρίνονται σε:
- Εθνικές γενικές, που αφορούν τους εργαζόμενους όλης της χώρας.
- Κλαδικές, που αφορούν τους εργαζόμενους περισσότερων ομοειδών ή συναφών εκμεταλλεύσεων ή επιχειρήσεων ορισμένης πόλης ή περιφέρειας ή και όλης της χώρας.
- Επιχειρησιακές, που αφορούν τους εργαζόμενους μιας εκμετάλλευσης ή επιχείρησης
- Εθνικές ομοιοεπαγγελματικές που αφορούν τους εργαζόμενους ορισμένου επαγγέλματος και των συναφών προς το επάγγελμα αυτό ειδικοτήτων όλης της χώρας.
- Τοπικές ομοιοεπαγγελματικές, που αφορούν τους εργαζόμενους ορισμένου επαγγέλματος ή και των συναφών ειδικοτήτων συγκεκριμένης πόλης ή περιφέρειας.
Οι κλαδικές, επιχειρησιακές και εθνικές ή τοπικές ομοιοεπαγγελματικές συλλογικές συμβάσεις δεν επιτρέπεται να περιέχουν όρους εργασίας δυσμενέστερους για τους εργαζόμενους από τους όρους εργασίας των εθνικών γενικών συλλογικών συμβάσεων.
Θεσμικό πλαίσιο
Οι όροι και η διαδικασία σύναψης ΣΣΕ διέπονται από τον ν. 1876/1990, όπως έχει τροποποιηθεί με τους μνημονιακούς νόμους 3899/2010, 4024/2011, 4046/2012, 4093/2012, 4475/2017 και 4635/2019.
Διάρκεια ισχύος ΣΣΕ
Οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας συνάπτονται για ορισμένο χρόνο ισχύος, η διάρκεια του οποίου δεν μπορεί να είναι μικρότερη από ένα (1) έτος και δεν μπορεί να υπερβαίνει τα τρία (3) έτη.
Σε περίπτωση λήξης ή καταγγελίας μιας συλλογικής ρύθμισης, παρατείνεται η ισχύς της επί 3 μήνες, κατά τους οποίους δεσμεύει επίσης όλο το προσωπικό (και τυχόν νεοπροσλαμβανομένους).
Η ΕΓΣΣΕ σε περίπτωση λήξης ή καταγγελίας παρατείνεται για 3 μήνες.
Την λήξη της παράτασης ισχύος ακολουθεί το στάδιο της μετενέργειας.
Κατά της απόφασης του διαιτητή ή της Τριμελούς Επιτροπής Διαιτησίας οποιοδήποτε από τα μέρη μπορεί να ασκήσει έφεση, που κατατίθεται στη γραμματεία του ΟΜΕΔ.
Επέκταση συλλογικής ρύθμισης ή κήρυξη ως γενικώς υποχρεωτικής
Η επέκταση μιας συλλογικής ρύθμισης (κήρυξη ως γενικώς υποχρεωτικής) ισχύει από την ημερομηνία δημοσίευσης της απόφασης του υπουργού στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως και η ισχύς της λήγει τρεις (3) μήνες μετά την πάροδο ισχύος της συλλογικής ρύθμισης.
Για την επέκταση της ΣΣΕ απαιτείται να τηρηθεί η διαδικασία που ορίζει ο νόμος 1876/1990 άρθρο 11 παρ 2, με απόφαση του υουργού Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων είναι δυνατόν να εγκριθεί το πόρισμα του Ανωτάτου Συμβουλίου Εργασίας και να κηρυχθεί γενικώς υποχρεωτική, για όλους τους εργαζόμενους, συλλογική σύμβαση εργασίας ή διαιτητική απόφαση με τους εξής όρους:
Για την επέκταση συλλογικής σύμβασης εργασίας ή διαιτητικής απόφασης απαιτείται:
α) αίτηση που υποβάλλεται από οποιοδήποτε από τους δεσμευόμενους από αυτή προς τον υπουργό Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων.
β) τεκμηρίωση των επιπτώσεων της επέκτασης στην ανταγωνιστικότητα και την απασχόληση και κοινοποίηση αυτής στο Ανώτατο Συμβούλιο Εργασίας.
Το Ανώτατο Συμβούλιο Εργασίας γνωμοδοτεί αιτιολογημένα προς τον υπουργό Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, λαμβάνοντας υπόψη:
α) την αίτηση για επέκταση,
β) την τεκμηριωμένη βεβαίωση της αρμόδιας υπηρεσίας του Υπουργείου ότι η συλλογική ρύθμιση δεσμεύει ήδη εργοδότες, που απασχολούν ποσοστό μεγαλύτερο του 50% των εργαζομένων του κλάδου ή του επαγγέλματος και
γ) το πόρισμα διαβούλευσης των δεσμευομένων μερών, ενώπιον του Ανωτάτου Συμβουλίου Εργασίας, για την αναγκαιότητα της επέκτασης και τις επιπτώσεις της στην ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων, τη λειτουργία του ανταγωνισμού και την απασχόληση.
Με την εγκύκλιο οικ. 32921/2175/2018 γίνεται έλεγχος της συνδρομής των προϋποθέσεων του άρθρου 11 παρ.2 του ν. 1876/1990, η οποία μεταξύ άλλων προβλέπει «…. Με τη λήψη του σχετικού αιτήματος, το ΑΣΕ καλεί την εργοδοτική συνδικαλιστική οργάνωση που υπέγραψε την συλλογική σύμβαση εργασίας να καταθέσει στο τμήμα ειδικών επιθεωρητών του ΣΕΠΕ το μητρώο των μελών της που δεσμεύονται από την συλλογική σύμβαση.
Με την κατάθεση του μητρώου μελών, ειδικός επιθεωρητής του ΣΕΠΕ, μέσω του πληροφοριακού συστήματος του υπουργείου, «ΕΡΓΑΝΗ», διαπιστώνει αφενός το σύνολο των εργαζομένων που απασχολούνται από εργοδότες που δεσμεύονται από την υπογραφείσα συλλογική σύμβαση και αφετέρου το σύνολο των εργαζομένων του κλάδου.
Από τα κατά τα ανωτέρω εξαγόμενα στοιχεία διαπιστώνεται αν η συλλογική σύμβαση καλύπτει το 51% των εργαζομένων του κλάδου [σ.σ. Το ποσοστό 51% είναι πολύ μεγάλο, αν ληφθεί υπόψη η απροθυμία των εργοδοτών να είναι μέλη εργοδοτικών ενώσεων ή διαγραφή από αυτές για να μην εφαρμόζουν ΣΣΕ που δεν έχει γίνει επέκταση της ΣΣΕ].
Τα στοιχεία που εξάγονται γνωστοποιούνται αμελλητί στο ΑΣΕ, προκειμένου να γνωμοδοτήσει προς τον υπουργό Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης για την συνδρομή ή μη των προϋποθέσεων του άρθρου 11 παρ. 2 του ν.1876/1990 και συνακόλουθα για τη δυνατότητα ή μη επέκτασης και κήρυξης ως γενικώς υποχρεωτικής της υπογραφείσας και κατατεθείσας συλλογικής σύμβασης εργασίας.
Σε περίπτωση μη υποβολής από την εργοδοτική οργάνωση του μητρώου μελών της και της συνακόλουθης αδυναμίας τήρησης της προβλεπόμενης διαδικασίας, η επέκταση της συλλογικής σύμβασης δεν είναι δυνατή [σ.σ. τα μέλη τους οι εργοδοτικές συνδικαλιστικές οργανώσεις δεν τα παρέχουν στην υπηρεσία]».
Ατομικές συμβάσεις εργασίας και συλλογικές συμβάσεις εργασίας κάθε είδους δεν επιτρέπεται να ορίζουν μηνιαίες τακτικές αποδοχές ή ημερομίσθιο πλήρους απασχόλησης κατώτερο από τον νόμιμο κατώτατο μισθό και νόμιμο κατώτατο ημερομίσθιο.
Κοινωνική Συμφωνία για την Ενίσχυση των Συλλογικών Συμβάσεων Εργασίας
Η κοινωνική συμφωνία για την ενίσχυση των συλλογικών συμβάσεων εργασίας που υπεγράφη μεταξύ της κυβέρνησης και εθνικών κοινωνικών εταίρων για την ενίσχυση των συλλογικών συμβάσεων εργασίας, με στόχο σύντομα, να καλύπτονται από συλλογικές συμβάσεις πολλοί περισσότεροι εργαζόμενοι, με πολλά και πολύ σημαντικά οφέλη για εκείνους, αλλά και για τις επιχειρήσεις.
Σύμφωνα με τις επίσημες ανακοινώσεις, η συμφωνία αυτή κινείται σε τρείς βασικούς άξονες:
Ο πρώτος άξονας αφορά τη διευκόλυνση που παρέχεται στην επέκταση των Συλλογικών Συμβάσεων Εργασίας ώστε πολλοί περισσότεροι εργαζόμενοι να προστατεύονται από συλλογικές συμβάσεις εργασίας. Στην κατεύθυνση αυτή:
α) μειώνεται το απαιτούμενο ποσοστό κάλυψης από 50% σε 40%, [σ.σ. Ποσοστό που είναι εφικτό σε σύγκριση με το σημερινό 50%].
β) δημιουργείται νέα δυνατότητα για την επέκταση συλλογικών συμβάσεων εργασίας, καθώς το ποσοτικό κριτήριο του 40% δεν θα εξετάζεται καθόλου όταν τη συλλογική σύμβαση εργασίας συνυπογράφουν εθνικοί κοινωνικοί εταίροι [σ.σ. Πολύ σημαντική πρόβλεψη η οποία ξεπερνά το πρόβλημα που δημιουργείται από την άρνηση των εργοδοτικών οργανώσεων να παραδώσουν το μητρώο των μελών τους] και φυσικά δίνεται η δυνατότητα στη ΓΣΕΕ να μπορεί να συνάπτει ή να συνυπογράφει κλαδικές συλλογικές συμβάσεις εργασίας επικουρικά εφόσον προσκληθεί από μέλος της να το κάνει, ώστε να εφαρμόζεται η νέα δυνατότητα της επέκτασης.
Επίσης, προβλέπεται απλοποίηση των διαδικασιών για εγγραφή στα μητρώα οργανώσεων (ΓΕΜΗΣΟΕ και ΓΕΜΗΟΕ) ώστε να ενισχυθεί η εγγραφή σε αυτά και κατά συνέπεια η δυνατότητα επέκτασης συλλογικών συμβάσεων εργασίας, που προβλέπει ο νόμος 4808/2021.
Ο δεύτερος άξονας αφορά στην πλήρη προστασία των εργαζομένων μετά τη λήξη των συλλογικών συμβάσεων εργασίας, με την πρόνοια, όλοι οι όροι μιας συλλογικής σύμβασης εργασίας εξακολουθούν να ισχύουν και μετά τη λήξη της.
Αυτό επιτυγχάνεται με την παράταση τριών μηνών στην ισχύ της και την επαναφορά των προ μνημονιακών ρυθμίσεων δηλαδή να εξακολουθούν να ισχύουν όλοι οι όροι της συλλογικής σύμβασης εργασίας, μετά την παρέλευση αυτού του χρόνου, μέχρι τη σύναψη νέας συλλογικής ή ατομικής σύμβασης εργασίας και θα καλύπτονται από την συλλογική σύμβαση εργασίας και όσοι εργαζόμενοι προσλαμβάνονται κατά την τρίμηνη παράτασή της.
Ο τρίτος άξονας αφορά στην επιτάχυνση των διαδικασιών σε περίπτωση διαφωνίας εργαζομένων και εργοδοτών. Θεσπίζονται καλύτερες και ταχύτερες διαδικασίες για την επίλυση διαφορών μέσω του ΟΜΕΔ.
Η έκδοση του σχεδίου δράσης για την ενίσχυση των συλλογικών συμβάσεων εργασίας θα πραγματοποιηθεί εντός του Δεκεμβρίου, ενώ η κοινωνική συμφωνία θα νομοθετηθεί στις αρχές του 2026.
* Ο Παλαιολόγος Ι. Λιάζος είναι Οικονομολόγος Σύμβουλος Εργασιακών & Ασφαλιστικών
Πηγή: ΟΤ
