Ο καθαρισμός-καλλωπισμός εξπρές που έγινε στη βαριά «πληγωμένη» από τη φωτιά του 2021 δασική περιοχή του Τατοΐου όπου βρίσκεται το βασιλικό Κοιμητήριο, με αφορμή την ταφή του τέως βασιλιά Κωνσταντίνου, έφερε ξανά στο προσκήνιο το θέμα της αποκατάστασης του επί δεκαετίες εγκαταλειμμένου κτήματος, το οποίο αποτελεί από τα μεγαλύτερα, σε μέγεθος και προϋπολογισμό, έργα που είχε εξαγγείλει η κυβέρνηση, από την έναρξη κιόλας της θητείας της.
Οι εικόνες με τα καμένα δέντρα και τους πεσμένους κορμούς πέριξ των βασιλικών τάφων, οι οποίες ωστόσο άλλαξαν άρδην μόλις λίγες ημέρες αργότερα, χάρη στις εντατικές εργασίες που πραγματοποιήθηκαν, δημιούργησαν ερωτηματικά σε σχέση με το πώς εξελίσσεται το φιλόδοξο πρότζεκτ Τατόι.
Οι προβλέψεις, ωστόσο, σύμφωνα με την αναλυτική ενημέρωση που έκανε στο «ΘΕΜΑ» η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη, σχετικά με την πορεία των έργων και τα χρονοδιαγράμματα της ολοκλήρωσής τους, είναι αισιόδοξες. Μέσα στην επόμενη διετία προγραμματίζεται να παραδοθούν στο κοινό όλοι οι μουσειακοί χώροι, ενώ το σύνολο του έργου, με όλες τις δράσεις -πολιτιστικές, αθλητικές, αγροτουριστικές κ.ά.- που προβλέπεται να φιλοξενήσει, θα κινηθεί εντός των ορίων της μελέτης σκοπιμότητας και βιωσιμότητας που είχε ανακοινωθεί στις αρχές του 2021. «Το 2025 μεγάλο μέρος από το κτιριακό απόθεμα θα έχει αποκατασταθεί και οι μουσειακοί χώροι θα λειτουργούν. Να θυμίσουμε πως η μελέτη σκοπιμότητας και βιωσιμότητας προέβλεπε ένα σχέδιο 10ετίας», αναφέρει σχετικά η υπουργός.
Οσον αφορά την κριτική που ασκήθηκε για την άναρχη εικόνα που παρουσίαζε η δασική περιοχή όπου βρίσκεται το βασιλικό Κοιμητήριο και το απαραίτητο «λίφτινγκ» που χρειάστηκε να γίνει ώστε ο χώρος να μπορέσει να φιλοξενήσει, αξιοπρεπώς, την τελετή της ταφής του τέως βασιλιά Κωνσταντίνου, η Λίνα Μενδώνη ξεκαθαρίζει: «Πρόκειται για ένα καμένο βουνό. Το υπουργείο Πολιτισμού διαχειρίζεται το πολιτιστικό απόθεμα, τα μνημεία. Η απομάκρυνση των καμένων κορμών, ο τρόπος που γίνεται, οι αρχές που ακολουθούνται στην αναδάσωση, όλα αυτά είναι αρμοδιότητες του υπουργείου Περιβάλλοντος. Στην περίπτωση της ταφής του τ. βασιλέως το υπουργείο Πολιτισμού όφειλε να αποδώσει σε καλή κατάσταση τα ταφικά μνημεία και την εκκλησία, η συντήρηση της οποίας είχε ολοκληρωθεί από καιρό. Συνειδητά είχαμε αποσύρει τον σταυρό της Αγίας Τράπεζας, τις εικόνες από το τέμπλο, τα μανουάλια, προκειμένου να τα προστατεύσουμε από ενδεχόμενες κλοπές.
Από εκεί και πέρα ήταν το καμένο βουνό και το συγκεκριμένο σημείο που θα γινόταν η τελετή ταφής το οποίο κρίθηκε ότι έπρεπε να είναι σε μια κατάσταση αξιοπρεπή. Συνεργαστήκαμε λοιπόν στενά με το υπουργείο Περιβάλλοντος και τον Γιώργο Αμυρά. Καθώς το υπουργείο Πολιτισμού έχει ήδη αναδόχους για τα έργα τα οποία εκτελούνται στον ιστορικό πυρήνα του Τατοΐου, βοήθησε ώστε να ολοκληρωθούν άμεσα οι απαραίτητες εργασίες. Φροντίσαμε να διαμορφωθεί το μονοπάτι που οδηγεί από την εκκλησία στον τόπο της ταφής και στο να δημιουργηθεί ένα πλάτωμα ώστε να μπορέσουν να παρκάρουν τα αυτοκίνητα».
Το Μουσείο στο Ανάκτορο
Τα κύρια έργα που εκτελούνται αυτή την περίοδο είναι κτιριακά, ενώ παράλληλα συνεχίζεται με εντατικούς ρυθμούς η διαδικασία τεκμηρίωσης και συντήρησης των περίπου 100.000 πολύτιμων αντικειμένων που έχουν βρεθεί εντός του κτήματος, μεταξύ των οποίων έργα τέχνης, είδη ένδυσης, παραδοσιακές στολές διαφόρων χωρών που είχαν σταλεί ως δώρα, σερβίτσια, χαλιά, χαρτώες μαρτυρίες και αμέτρητες φωτογραφίες.
«Ενα σημαντικό μέρος αυτών των αντικειμένων, μαζί με κάποια επιπλέον έπιπλα του Γεωργίου Α’ ανήκουν στην Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία», σημειώνει η υπουργός, «θα παραχωρηθούν στο υπουργείο Πολιτισμού, θα εκτεθούν στο κεντρικό Μουσείο που θα λειτουργήσει στο κεντρικό Ανάκτορο του κτήματος Τατοΐου». Εντός του κτιρίου πραγματοποιούνται εντατικές εργασίες και υπολογίζεται το οικοδομικό σκέλος να έχει ολοκληρωθεί το πρώτο τρίμηνο του 2025. Στη συνέχεια θα αναλάβουν οι υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού για να εφαρμόσουν τη μουσειολογική και τη μουσειογραφική μελέτη, η πρώτη φάση της οποίας έχει ήδη ολοκληρωθεί.
Στο ίδιο χρονικό διάστημα θα έχουν συντηρηθεί όλα τα αντικείμενα έτσι ώστε να μπορέσει να στηθεί το Μουσείο μέσα στο Ανάκτορο. Υπολογίζεται πως στα τέλη του 2025 το Μουσείο θα είναι έτοιμο να υποδεχθεί το κοινό. Στο μεταξύ, το κτίριο των Μαγειρείων, που βρίσκεται ακριβώς δίπλα στο Ανάκτορο και θα στεγάσει το Αναψυκτήριο όταν ξεκινήσει τη λειτουργία του το Μουσείο, θα ολοκληρωθεί άμεσα, τον Απρίλιο του 2023. Το φετινό καλοκαίρι μάλιστα θα φιλοξενήσει, προσωρινά, μία περιοδική έκθεση σχετικά με όλες τις εργασίες που πραγματοποιούνται στο Κτήμα Τατοΐου.
Αναπόσπαστο κομμάτι του κεντρικού Ανακτόρου, όπως άλλωστε ισχύει για όλα τα βασιλικά κτήματα της Ευρώπης, αποτελούν οι κήποι που απλώνονται εμπρός του. Στο Τατόι οι κήποι αυτοί καταλαμβάνουν μια έκταση αρκετών στρεμμάτων, η οποία θα αποκατασταθεί σύμφωνα με τα ιστορικά σχέδια τα οποία έχουν εντοπιστεί στο αρχείο, με τις μελέτες για το έργο αυτό να βρίσκονται σε εξέλιξη.
Σε αυτό το κομμάτι του έργου, η φωτιά δημιούργησε κάποια εμπόδια, καθώς οι κήποι δεν ξεχώριζαν από το δάσος λόγω της χρόνιας εγκατάλειψης και απαιτούνταν αρκετά χρονοβόρες ενέργειες προκειμένου να εξαιρεθούν από το σχέδιο αναδάσωσης που ορίζει ο νόμος: «Αυτό ήταν μια πρόσθετη δυσκολία μετά τη φωτιά, διότι χρειαστήκαμε αρκετούς μήνες, σε συνεργασία με το υπουργείο Περιβάλλοντος, ώστε να μη χαρακτηριστούν οι εκτάσεις των κήπων αναδασωτέες.
Γιατί, σύμφωνα με τη νομοθεσία, από τη στιγμή που η έκταση αυτή είχε δασωθεί, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί αναδασωτέα και να μην μπορούμε να διαμορφώσουμε τους κήπους. Δεν θα ήταν όμως σωστή η εικόνα του Ανακτόρου έτσι», εξηγεί η Λίνα Μενδώνη και προσθέτει: «Λέγονται διάφορα πράγματα, αλλά κανείς δεν συνειδητοποιεί τις γραφειοκρατικές δυσκολίες από το θεσμικό πλαίσιο, το οποίο καλώς υπάρχει μεν, πρέπει όμως και το ίδιο το κράτος να βρει τις κατάλληλες διαδικασίες για να λειτουργήσει σωστά και να δώσει λύσεις».
Η ίδια ακριβώς διαδικασία εξαίρεσης από την αναδάσωση ακολουθείται και για τα τμήματα εκείνα του κτήματος τα οποία προορίζονται για αγροτική χρήση, στην οποία δίδεται μεγάλη έμφαση. Παράλληλα, πολύ σύντομα, μέχρι τις αρχές Μαρτίου του 2023, θα λειτουργήσει το Πληροφοριακό Κέντρο του κτήματος, το οποίο θα φιλοξενείται στην Οικία Δασοφύλακα που έχει ήδη αποκατασταθεί. Εκεί ο επισκέπτης θα έχει την ευκαιρία να γνωρίσει την ιστορία του κτήματος μέσα από πληροφοριακό υλικό και διαδραστικές οθόνες.
Τα άλλα κτίρια
Στον χώρο του Παλαιού Βουστασίου θα φιλοξενηθεί το Μουσείο των Βασιλικών Αμαξών, οι οποίες έχουν συντηρηθεί πλήρως. Το κτίριο αυτό θα δημοπρατηθεί στο τέλος Φεβρουαρίου και οι εργασίες αναμένεται να έχουν ολοκληρωθεί στο τέλος του 2023.
Η συλλογή με τα πολυτελή αυτοκίνητα που χρησιμοποιούσαν τα μέλη της τέως βασικής οικογένειας, ανάμεσά τους Rolls-Royce της εποχής, MG TD Midget, ηλεκτροκίνητα Fiat 500 Boano Spider Elegance και οχήματα του γκολφ, η συντήρηση των οποίων έχει επίσης ολοκληρωθεί, θα εκτεθεί στο κτίριο του Νέου Βουστασίου, το οποίο είναι αυτή την περίοδο υπό δημοπράτηση και η αποκατάστασή του τοποθετείται στο τέλος του 2025.
Στο Νέο Βουστάσιο θα εκτεθούν επίσης αντικείμενα που σχετίζονται με την αγροτική και την κτηνοτροφική παραγωγή του κτήματος. Ανάμεσά τους και ένας μεγάλος αριθμός σπάνιων κρασιών και αλκοολούχων ποτών που θεωρούνται σήμερα ιστορικά τεκμήρια, με συλλεκτικές ετικέτες οι οποίες θα κατοχυρωθούν προκειμένου να μπορούν να χρησιμοποιηθούν στα νέα προϊόντα που θα παράγονται μελλοντικά από το κτήμα.
Οι χρήσεις του Νέου Βουστασίου περιλαμβάνουν και έναν χώρο συνάθροισης κοινού που θα διατίθεται για συνέδρια, ημερίδες, εκπαιδευτικά προγράμματα κ.ά.
Παράλληλα, γίνονται επιπλέον μελέτες για μια ακόμη σειρά κτιρίων, μεταξύ των οποίων το Ιπποστάσιο -θα λειτουργήσει ως χώρος δημιουργικής απασχόλησης παιδιών και κέντρο ενημέρωσης για τα άλογα, το Καταφύγιο -θα φιλοξενήσει ψηφιακό κέντρο ενημέρωσης των επισκεπτών-, το Κτίριο της Φρουράς των Τάφων -θα στεγάσει έκθεση αρχαιοτήτων Δεκέλειας και ιστορίας του βασιλικού Κοιμητηρίου-, το Γαλακτοκομείο -θα φιλοξενήσει αναψυκτήριο-καφέ- και το Κτίριο των εποχικών εργατών -προορίζεται για χρήσεις εκπαίδευσης μικρής κλίμακας και για χρήσεις εκπαιδευτικές σε συνεργασία με πανεπιστήμια. Οι εργασίες στους χώρους αυτούς αναμένεται να ξεκινήσουν το φθινόπωρο του 2023.
Επιπλέον, έχουν δρομολογηθεί έργα αποκατάστασης με ορίζοντα ολοκλήρωσης στο τέλος του 2023 σε εννέα κτίρια, μεταξύ των οποίων η Οικία Στουρμ και το Κτίριο Τηλεπικοινωνιών -θα χρησιμοποιηθούν ως επιπλέον εκθεσιακοί χώροι-, η Οικία Φροντιστή -θα στεγάσει το αστυνομικό τμήμα-, το Βουτυροκομείο -θα λειτουργήσει ως Μουσείο Βουτυροκομείου-, το Συγκρότημα Στάθμευσης κ.ά.
Αυτή την περίοδο βρίσκεται επίσης σε εξέλιξη μια σειρά σημαντικών μελετών που αφορούν τα δίκτυα σε έξι επιμέρους υποδομές – ύδρευσης, πυρόσβεσης, άρδευσης, αποχέτευσης και επεξεργασίας λυμάτων, ηλεκτρικής ισχύος και τηλεπικοινωνιών. Το κάθε κτίριο θα έχει τη δική του μονάδα πυρόσβεσης. Οι μελέτες αυτές ολοκληρώνονται τον Σεπτέμβριο του 2023.
Οι διαγωνισμοί
Οι περισσότεροι από 1.000.000 επισκέπτες που υπολογίζεται, σύμφωνα με την υπάρχουσα μελέτη βιωσιμότητας, ότι θα καταφθάνουν ετησίως στο αποκατεστημένο Τατόι θα έχουν, μεταξύ άλλων, την ευκαιρία να διαμείνουν στα μικρά ξενοδοχεία που θα λειτουργούν εντός του κτήματος και να φιλοξενηθούν στους ειδικά διαμορφωμένους χώρους εστίασης και ευεξίας. Τη λειτουργία των παραπάνω χώρων θα αναλάβουν ιδιώτες οι οποίοι θα επιλεγούν μέσα από ανοιχτούς διαγωνισμούς που θα προκηρυχθούν από φορέα που θα ανακοινώσει σύντομα το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, με προδιαγραφές οι οποίες είναι ήδη έτοιμες.
Σε ερώτηση του «ΘΕΜΑτος» προς την υπουργό σχετικά με το εάν θα επηρεαστεί αρνητικά το επενδυτικό ενδιαφέρον για το Τατόι μετά τη μεγάλη φυσική καταστροφή που προκάλεσε η φωτιά, η ίδια έκανε την εξής εκτίμηση: «Θεωρούμε ότι μέσα στα επόμενα χρόνια θα έχει προχωρήσει και η φυσική αναγέννηση του δάσους. Ηδη μέσα σε ενάμιση χρόνο από την καταστροφική πυρκαγιά έχουν βγει χιλιάδες νέα δεντράκια».
Οσο για τον Φορέα Διαχείρισης όλου του κτήματος Τατοΐου που είχε εξαγγελθεί, αυτός, σύμφωνα με τη Λίνα Μενδώνη, «θα συσταθεί μόλις ολοκληρωθούν όλες οι υποδομές, με τη συμμετοχή εκπροσώπων των συναρμόδιων υπουργείων, πανεπιστημιακών ιδρυμάτων αλλά και της κοινωνίας των πολιτών».
Εξασφαλισμένη χρηματοδότηση
Η αποκατάσταση και η επαναλειτουργία του Κτήματος Τατοΐου αποτελεί ένα σχέδιο-μαμούθ, ο συνολικός προϋπολογισμός του οποίου εκτιμάται πως θα ξεπεράσει τα 75 εκατ. ευρώ, ποσό το οποίο, όπως διαβεβαιώνει η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, είναι ήδη εξασφαλισμένο. «Εχουμε εξασφαλίσει πόρους από το τρέχον και το επόμενο ΕΣΠΑ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια, και από το Ταμείο Ανάκαμψης, από εθνικούς πόρους του υπουργείου Πολιτισμού και από ιδιωτικές χορηγίες. Κάθε επέμβασή μας είναι κοστολογημένη», σημειώνει η ίδια.
Χαρακτηριστικά αναφέρουμε πως ο προϋπολογισμός δημιουργίας δικτύων ύδρευσης, αποχέτευσης, ηλεκτρικής ισχύος κ.λπ. ανέρχεται σε 20 εκατ. ευρώ, το έργο της αποκατάστασης και ανάδειξης του Ανακτόρου θα κοστίσει 14,3 εκατ. ευρώ, ενώ το κόστος αποκατάστασης του Νέου Βουστασίου ανέρχεται σε 4,3 εκατ. ευρώ. Προ ολίγων μηνών τόσο ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης όσο και η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη επισκέφθηκαν το εντυπωσιακό κτήμα Dumfries House, στη Σκωτία, το οποίο αποκατέστησε και διαχειρίζεται το ομώνυμο ίδρυμα του βασιλιά Καρόλου, με στόχο να χρησιμοποιηθεί η τεχνογνωσία του στο Τατόι.
Και εκπρόσωποι του ιδρύματος όμως έχουν βρεθεί στο Τατόι και έχουν εκφράσει την επιθυμία τους να συνδράμουν την ολοκλήρωση του μεγάλου αυτού εγχειρήματος. «Μέσα στον Φεβρουάριο πρόκειται να υπογράψουμε ένα μνημόνιο συνεργασίας με το Dumfries House, με το ίδρυμα του Πρίγκιπα, όπως ονομάζεται. Οι άνθρωποι αυτοί είναι διατιθέμενοι να μας βοηθήσουν αφιλοκερδώς με την εμπειρία και την τεχνογνωσία τους σε θέματα λειτουργίας του κτήματος. Και το κάνουμε από τώρα αυτό έτσι ώστε να υπάρχει ο χρόνος να εκπαιδευτούν κατάλληλα και οι δικοί μας άνθρωποι που θα αναλάβουν κάποιες από τις δραστηριότητες», εξηγεί η Λίνα Μενδώνη.
