Τι προηγήθηκε από αυτήν την κομβική για την Ηλεία σύγκρουση
Με το που ξεσπά στο τελευταίο 5ήμερο του Μαρτίου 1821 και στην Ηλεία η Επανάσταση, συνέβησαν ως τουρκικές αντιδράσεις δύο γεγονότα άκρως διαφορετικά.
Οι περισσότεροι Μουσουλμάνοι της περιοχής έσπευσαν να βρούνε καταφύγιο σε οχυρές θέσεις, αντιλαμβανόμενοι την αδυναμία τους να ξεπεράσουν στρατιωτικά τους Έλληνες επαναστάτες. Οι μεν Τούρκοι του Φαναρίου (ορεινής Ολυμπίας), ένοπλοι και γυναικόπαιδα, κατευθύνθηκαν προς την Αρκαδία, με προορισμό τα φρούρια της Καρύταινας ή της Τριπολιτσάς, οι δε Γαστουναίοι Τούρκοι, που ήλεγχαν οικονομικά το μέγιστο μέρος του Ηλειακού κάμπου, έτρεξαν να κλειστούν στο ιστορικό, αλλά παλαιό και κακώς συντηρημένο Κάστρο του Χλεμουτσίου.
Η συνέχεια είναι γνωστή. Οι Φαναρίτες Τούρκοι δέχθηκαν την συντονισμένη επίθεση ελληνικών ενόπλων ομάδων στην διαδρομή Ανδρίτσαινας- Καρύταινας, με κύριο σημείο την μάχη των Στενών του Αγίου Αθανασίου Καρύταινας, όπου στις 27 Μαρτίου 1821 έλαβε χώρα η 1η εκ του συστάδην μάχη Ελλήνων και Τούρκων, με τους τελευταίους να έχουν μεγάλες απώλειες στην απόπειρά τους να διαβούν τα φουσκωμένα (λόγω εποχής) νερά του Αλφειού ποταμού. Κατέφυγαν οι διασωθέντες στην Καρύταινα, αλλά και αυτήν στην συνέχεια θα αφήσουν οι Τούρκοι, για να πάνε να βρούνε καταφύγιο στην Τριπολιτσά.
Οι Τούρκοι όμως της Γαστούνης βρέθηκαν στον κλοιό ελληνική πολιορκίας, που συντόνιζαν γνωστοί ηγήτορες του Αγώνος στην Ηλεία, όπως ο Γ. Σισίνης, Χ. Βιλαέτης, Κ. Ανδραβιδιώτης, Δ. Ζαροκανέλλος και άλλοι. Από την δύσκολη θέση τους κλεισμένους στο Χλεμούτσι Τούρκους θα βγάλουν οι Λαλαίοι Τουρκαλβανοί, που θα επιτεθούν και θα λύσουν την πολιορκία. Μάλιστα στα γεγονότα εκείνων των ημερών θα τραυματιστεί στο χέρι και ο οπλαρχηγός του Πύργου Χαράλαμπος Βιλαέτης. Η λύση της πολιορκίας θα είναι η πρώτη μεγάλη ήττα των Ηλείων Επαναστατών.
Η παρουσία των Λαλαίων Τουρκαλβανών, έμπειρων πολεμιστών του Σουλτάνου, οι οποίοι, την εποχή εκείνη, θεωρούνταν «τα καλύτερα ντουφέκια του Μοριά», σε πολλές μάχες από τον Μάρτιο ήδη, θα είναι το 2ο γεγονός που θα διαφοροποιεί την Ηλεία από τα άλλα μέρη της Πελοποννήσου. Οι εν λόγω ένοπλοι είναι οι μόνοι που δεν κλείστηκαν σε κάστρα ή έμειναν σε οχυρές θέσεις, καθώς αισθάνονταν μεγάλη αυτοπεποίθηση για την αξία τους. Επιτέθηκαν, όπως είπαμε, στο πολιορκημένο από τους Έλληνες Χλεμούτσι και πέτυχαν τον σκοπό τους. Επιτίθονταν σε χριστιανικά χωριά τρομοκρατώντας. Στις 3 Απριλίου επιτέθηκαν στον Πύργο, τον οποίον, εν μέρει, κατέστρεψαν.
Στο τρίτο δεκαήμερο του Απριλίου 1821 οι Τουρκαλβανοί του Λάλα θα κατευθυνθούν προς τα μεσσηνιακά οχυρά, όπου είχαν κλειστεί οι εν Μεσσηνία ομόπιστοί τους. Τότε, σύμφωνα με τον ιστορικό συγγραφέα του 19ου αιώνα, Φιλικό και σύγχρονο με τα γεγονότα Ιωάννη Φιλήμονα, «αλαζονευόμενοι και εύλογα από τις μέχρι τότε επιτυχίες τους, αποφάσισαν να λεηλατήσουν και την κωμόπολη Έλος (Αγουλινίτσα), η οποία βρισκόταν στις εκβολές του Αλφειού και η οποία είχε μεγάλη λιμνοθάλασσα με πολλή αλιεία. Στην διαδρομή, περνώντας τον Αλφειό ποταμό, θα βρεθούν μπροστά στην επαναστατική εστία της Αγουλινίτσας, όπου πολεμικά κυριαρχούσε η μορφή του Φιλικού Αλεξίου Μοσχούλα, ο οποίος είχε λάβει μέρος στην μάχη του Πύργου προ 3 εβδομάδων.
Η Μάχη της Αγουλινίτσας
24η Απριλίου 1821, Κυριακή των Μυροφόρων: κομβική ημερομηνία για τις εξελίξεις στην Ηλεία. Ένας (1) μήνας, περίπου, από την έναρξη του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα της 25ης Μαρτίου 1821, μία (1) ημέρα μετά από τη θρυλική μάχη της Αλαμάνας και την ίδια ακριβώς ημέρα με τον φρικτό πλην ηρωικό θάνατο του Αθανασίου Διάκου δια ανασκολοπισμού, διεξήχθη η νικηφόρα μάχη της Αγουλινίτσας, η οποία αποτέλεσε την πρώτη, μέχρι τότε, ήττα των Λαλαίων Τουρκαλβανών. Στη μάχη αυτή ο Αλέξης Μοσχούλας, στρατηγός του Αγώνα, μυημένο μέλος της Φιλικής Εταιρείας (από τον Αναγνωσταρά, στην Κωνσταντινούπολη, στις 6 Αυγούστου 1818), οπλαρχηγός και προεστός της Αγουλινίτσας και στενός φίλος του Παπαφλέσσα και του Κολοκοτρώνη, επικεφαλής εξήντα (60) παλικαριών από τον Πύργο (Αναγνώστης Παπασταθόπουλος, οι αδελφοί Πέτρος και Γεώργιος Μήτζου, ο Ιωάννης Διάκος (ο επονομαζόμενος και «Ζορμπάς»), κ.α.), την Αγουλινίτσα (Αλέξης Καίσαρης, Αυγερινός Καίσαρης, Βασίλειος Αποστολόπουλος, Παναγιώτης Βλάσης, Αντώνιος Βρισιώτης, Αναστάσιος Γιαννακόπουλος, Δημήτριος Γιαννόπουλος, Δημήτριος Κατζημπούμπας, Δημήτριος Κόκκινος, κ.α.), και άλλων (Τάσος Λελούδας, Αθανάσιος Γρηγορόπουλος, κα) και με τη βοήθεια του Αμβρόσιου Φραντζή, Πρωτοσύγκελου της Μητρόπολης Χριστιανουπόλεως, και των εκ Κυπαρισσίας οπλαρχηγών Δημητρίου Κινά, Αναγνώστη Ντονά και Ιωάννη Κολίρη (ειδοποιηθέντες στη θέση «Κλειδί» Καϊάφα, όπου είχαν οχυρωθεί, από τον Σπήλιο Μοσχούλα, αδελφό του Αλέξη Μοσχούλα, και τον Γ. Παπαζαφειρόπουλο, οι οποίοι έσπευσαν εκεί με… μονόξυλα) κατάφερε να αποκρούσει την άγρια επίθεση τετρακοσίων (400) Λαλαίων Τουρκαλβανών και να τους τρέψει σε άτακτη φυγή. Σε αυτό δε το στενό, με την ονομασία «Αϊ –Γιάννης», οι Έλληνες συνέλαβαν ζωντανούς δεκατρείς (13) Τουρκαλβανούς, ενώ φόνευσαν εννέα (9). Από τους τελευταίους, δε, στην προσπάθειά τους να περάσουν το ποτάμι, σκοτώθηκαν ή πνίγηκαν, ακόμα εξήντα τρεις (63). Από τους δικούς μας, εφονεύθησαν 7 και πληγώθηκαν 4 Αγουλινιτσαίοι (καθώς και ο φιλέλληνας Γάλλος αξιωματικός Μιτενζακούρ), ενώ πολλά όπλα, άλογα και σημαίες περιήλθαν ως λάφυρα στα χέρια των Ελλήνων.
Η σημαντικότατη αυτή νίκη των Ελλήνων, κατά γενική ομολογία, αναπτέρωσε το φρόνημα των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής και απέδειξε ότι, οι μέχρι τότε αήττητοι Λαλαίοι Τουρκαλβανοί, δεν ήταν πλέον οι αγέρωχοι και ακαταμάχητοι κυρίαρχοι της Ηλείας. Παράλληλα δε, αποτέλεσε και το έναυσμα για την περαιτέρω ένωση των Ελλήνων απέναντι στον κοινό εχθρό, γεγονός που, στις 13 Ιουνίου του ιδίου έτους, οδήγησε στη λαμπρή νίκη στο Πούσι και την οριστική φυγή των άγριων Τουρκαλβανών από το Λάλα και την Ηλεία.
2021-σήμερα:
200 χρόνια μετά, χάρις σε αυτούς τους ανθρώπους, επώνυμους και ανώνυμους, Φιλικούς και μη, μπορούμε και γιορτάζουμε την πολύτιμή -πλην πολυαίματη- ελευθερία και ανεξαρτησία μας. Αποδίδουμε αιώνια τιμή και ευγνωμοσύνη σε όσους αγωνίστηκαν για τη δημιουργία ενός ελεύθερου, ανεξάρτητου και σύγχρονου κράτους, θυμίζοντας και στη διεθνή κοινότητα τη σημασία αυτού του αγώνα των Ελλήνων. Και, σε αυτόν τον αγώνα, οι Ηλείοι αγωνιστές κατέχουν το δικό τους ξεχωριστό και απόρθητο ταμπούρι και μετερίζι, το δικό τους αξιόλογο μερίδιο προσφοράς και θυσίας στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του 1821.
www.akromolio.gr
