Δυο χρόνια συμπληρώνονται σήμερα, από το πολύνεκρο σιδηροδρομικό δυστύχημα των Τεμπών (28.03.2023). Οι πληγές των επιζώντων και των συγγενών των θυμάτων είναι ακόμη ανοιχτές, καθώς δεν μπορούν να ξεπεράσουν τη φρίκη που βίωσαν.
Το πόρισμα του ΕΟΔΑΣΑΑΜ για την τραγωδία στα Τέμπη, έριξε παραπάνω «φως» τόσο στα αίτια που προκάλεσαν την φονική σύγκρουση όσο και στην ψυχολογική κατάσταση των οικογενειών των θυμάτων και των επιζώντων.
Τουλάχιστον 22 άτομα βρίσκονται ακόμα σε «σοβαρό» ή στο υψηλότερο επίπεδο της Διαταραχής Μετατραυματικού Στρες (PTSD), σύμφωνα με το πόρισμα του Εθνικού Οργανισμού Διερεύνησης Αεροπορικών και Σιδηροδρομικών Ατυχημάτων και Ασφάλειας Μεταφορών.
Όπως επισημαίνουν οι εμπειρογνώμονες στο πόρισμα τους, το οποίο έδωσαν στη δημοσιότητα το πρωί της Πέμπτης 27/02, «υπήρχε και εξακολουθεί να υπάρχει υψηλός κίνδυνος επιδείνωσης των αρχικών συνεπειών της Διαταραχής Μετατραυματικού Στρες (PTSD), ειδικά για όλους όσους δεν είχαν τη δυνατότητα έγκαιρης πρόσβασης σε σχετική υποστήριξη».
Αυτό σημαίνει πως τα τραυματικά βιώματα των επιζώντων δεν περιορίζονται στο παρελθόν, αλλά συνεχίζουν να επηρεάζουν την καθημερινότητά τους, καθώς ο κρατικός μηχανισμός δεν υποστήριξε επαρκώς τις ψυχολογικές τους ανάγκες.
Ο Ψυχίατρος και επιμελητής της Γ’ Πανεπιστημιακής Ψυχιατρικής Κλινικής ΑΠΘ, του ΑΧΕΠΑ, Γρηγόρης Καρακατσούλης, ο οποίος αμέσως μετά το ατύχημα ανέλαβε με την ομάδα του την ψυχολογική υποστήριξη 39, από τους περίπου 300 επιζήσαντες της τραγωδίας των Τεμπών στο Ιατρείο Τραύματος, μίλησε στο iatropedia.gr για τα συμπεράσματά του μετά από 8 μήνες παρακολούθησης των ανθρώπων αυτών.
«Όλοι αυτοί οι άνθρωποι που ήρθαν σε μας, αντιμετώπιζαν πολύ σοβαρά θέματα», λέει και εξηγεί:
«Οι περισσότεροι είχαν οξεία αντίδραση στο στρες, Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες, αυτό που ξέρουμε ως PTSD (post-traumatic stress disorder). Υπέφεραν από ευερεθιστότητα, αυξημένη αντίδραση στο ξάφνιασμα, διαταραχή του ύπνου, δηλαδή είτε αϋπνία, είτε εφιάλτες με περιεχόμενο σχετικό με τον ψυχοτραυματικό παράγοντα -εν προκειμένω με το σιδηροδρομικό δυστύχημα- είτε και με τα δύο, δηλαδή αϋπνία και εφιάλτες, σημειώνει.
Παρά την σημαντική προσπάθεια, ωστόσο, που έγινε στο ΑΧΕΠΑ για να υποστηριχθούν αυτοί οι άνθρωποι, φαίνεται πως δεν υπήρξε οργανωμένη κεντρική προσπάθεια από την πολιτεία να προστατευθούν οι άνθρωποι αυτοί σε βάθος χρόνου από τα συμπτώματα του μετατραυματικού στρες, όπως προκύπτει από το επίσημο πόρισμα.
Στοιχεία – σοκ από την έρευνα του ΕΟΔΑΣΑΑΜ
Ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ αποφάσισε να υλοποιήσει αυτήν την έρευνα, με σκοπό να διερευνήσει τον ψυχολογικό αντίκτυπο της τραγωδίας και την έκταση του ψυχολογικού κινδύνου PTSD.
Το ερωτηματολόγιο δημιουργήθηκε, μεταφράστηκε και βελτιώθηκε μετά από συζητήσεις με έναν – έναν από τους άμεσους επιζώντες του δυστυχήματος και εκπροσώπους των οικογενειών των θυμάτων.
Στην έρευνα συμμετείχαν 84 άτομα από διαφορετικές ομάδες που επηρεάστηκαν από το δυστύχημα (επιζώντες, συγγενείς θυμάτων, σιδηροδρομικοί, επαγγελματίες πρώτης ανταπόκρισης).
Τα εξαιρετικά ανησυχητικά συμπεράσματα στα οποία κατέληξαν οι εμπειρογνώμονες του ΕΟΔΑΣΑΑΜ ήταν:
- 17 από τους 25 επιζώντες και συγγενείς των θυμάτων εξακολουθούν να βιώνουν το τραύμα σε «σοβαρό» επίπεδο PTSD.
- στην ομάδα των επιζώντων κανένα άτομο δεν είναι χωρίς συμπτώματα PTSD, με διάμεσο αριθμό 7 συμπτωμάτων ανά άτομο (το μέγιστο φτάνει τα 13).
- οι συγγενείς των θυμάτων εμφανίζουν διάμεσο αριθμό συμπτωμάτων PTSD 4,5 φορές υψηλότερο από τους επαγγελματίες πρώτης ανταπόκρισης.
- 5 σιδηροδρομικοί υπάλληλοι εξακολουθούν να έχουν σοβαρό τραύμα, ενώ 9 βρίσκονται σε μέτριο επίπεδο PTSD
Ο ψυχίατρος του ΑΧΕΠΑ τονίζει πως ένα ακόμη ανησυχητικό σύμπτωμα του PTSD είναι το συναισθηματικό «μούδιασμα», η αδυναμία βίωσης του συναισθήματος του ατόμου, καθώς επίσης και οι επαναβιώσεις, δηλαδή τα «flashbacks». Αυτό σημαίνει πως το άτομο βλέπει εικόνες από το ψυχοτραυματικό γεγονός, σαν «ταινία» στα μάτια του. Αυτό που βιώνουν αυτοί οι άνθρωποι, δεν είναι λίγο”, τονίζει.
ΕΟΔΑΣΑΑΜ: Αβοήθητοι μέσα στον εφιάλτη
Παρά την τεράστια ψυχολογική επιβάρυνση, οι αρμόδιες αρχές φαίνεται πως δεν προσέφεραν σε βάθος χρόνου την απαιτούμενη ψυχολογική υποστήριξη σε όσους την είχαν ανάγκη.
Όπως καταγράφεται στο πόρισμα, το οποίο συντάχθηκε από την ομάδα του ΕΟΔΑΣΑΑΜ:
- 6 άτομα που έχουν σοβαρό PTSD δεν λαμβάνουν σήμερα καμία επαγγελματική βοήθεια
- 40 από τους 45 σιδηροδρομικούς υπαλλήλους που ενεπλάκησαν στην τραγωδία δήλωσαν ότι ουδέποτε τους προτάθηκε ψυχολογική υποστήριξη.
Με δεδομένο ότι τουλάχιστον 6 άτομα με σοβαρό PTSD δεν λαμβάνουν καμία επαγγελματική υποστήριξη, είναι εύλογο να υποθέσει κανείς ότι παρέμειναν αβοήθητοι, μη μπορώντας να διαχειριστούν τις αναμνήσεις της μοιραίας νύχτας.
Όσο για τους συγγενείς των θυμάτων; Και αυτοί υποφέρουν, επίσης, από PTSD, λέει ο ειδικός και μάλιστα περισσότερο από τους επαγγελματίες που ενεπλάκησαν άμεσα στη διάσωση.
«Βεβαίως κι αυτό που περνούν οι συγγενείς περιγράφεται ως “μετατραυματικό στρες”. Η περίπτωση δηλαδή κάποιος να ήταν είτε μάρτυρας, είτε πολύ κοντά στο πρόσωπο το οποίο υπέστη ό,τι υπέστη. Μπορεί να αναπτύξει και αυτός συμπτώματα, γιατί κατά τα ψέματα και γι’ αυτόν είναι ένα τραυματικό γεγονός. Το να χάνεις το παιδί σου είναι ό,τι πιο τραγικό μπορεί να συμβεί σε άνθρωπο. Αυτό νομίζω ότι είναι αυτονόητο. Και βέβαια δεν ξεπερνιέται εύκολα αυτό», σημειώνει.
Το πόρισμα καταλήγει σε συγκεκριμένες προτάσεις. Στον σχεδιασμό της πολιτείας από εδώ και πέρα, θα πρέπει να περιλαμβάνονται «σαφείς οδηγίες για το συντονισμό καταστάσεων έκτακτης ανάγκης σε επιχειρησιακό και στρατηγικό επίπεδο διαχείρισης, για τον καθορισμό των περιμέτρων, για την επαρκή χαρτογράφηση του τόπου του ατυχήματος και για την πρόληψη και τη μείωση των κινδύνων της Διαταραχής Μετατραυματικού Στρες».
Οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις και οι συγγενείς
Οι εφιάλτες, οι κρίσεις πανικού και η απομόνωση έχουν γίνει καθημερινότητα για πολλούς από τους εμπλεκόμενους στην τραγωδία των Τεμπών. Τι μπορεί να συμβεί, όμως, σε όσους πάσχουν από σοβαρά συμπτώματα Μετατραυματικού Στρες και δεν λαμβάνουν υποστήριξη και θεραπεία;
Ο ψυχίατρος κ. Καρακατσούλης εξηγεί:
«Σε πιο μακροπρόθεσμη βάση, ένας άνθρωπος ο οποίος πάσχει από μετατραυματικό στρες μπορεί να στραφεί σε αυτοφαρμακοθεραπεία, ιδιαίτερα αν δεν βιώσει τη φροντίδα από ειδικό ψυχικής υγείας, μπορεί να μεταπέσει στην κατάχρηση νόμιμων ή παράνομων ψυχοδραστικών ουσιών. Δηλαδή, είτε σε φάρμακα και σε μη συνταγογραφούμενα σκευάσματα, είτε σε αλκοόλ και άλλες παράνομες ουσίες. Και βέβαια μπορεί να είναι ευερέθιστος, με ασήμαντη αφορμή να θυμώνει και να επιτίθεται, να είναι πάρα πολύ θυμωμένος».
Όσο για τον συλλογικό θυμό και την οργή της κοινωνίας; Αυτό είναι ένα κοινωνιολογικό φαινόμενο, σύμφωνα με τον Γρηγόρη Καρακατσούλη, παρόλο που περιγράφεται ως «συλλογικό τραύμα».
«Επισήμως δεν υπάρχει συλλογικό τραύμα. Είναι μια κοινωνιολογική διάσταση του πράγματος, η οποία σίγουρα δεν μπορεί να απεξαρτηθεί από γεγονότα τα οποία συγκλονίζουν την κοινή γνώμη. Πρόσφατα είδαμε παρόμοια παραδείγματα και στη Σερβία, με κοινωνικές ανακατατάξεις. Όλα αυτά έχουν ένα κοινωνιολογικό πρόσημο μπροστά.
Τώρα στην ψυχολογία της μάζας, μπορεί να δημιουργηθούν συναισθήματα θυμού, θλίψης, προφανώς έχοντας κάποια αιτία από πίσω. Θα πρέπει να υπάρχει μια διάθεση ανάλυσης των πραγμάτων, για να μπορέσει να “χωνευτεί” ψυχικά μια τέτοια τραυματική εμπειρία στο σύνολο της κοινωνίας, θα πρέπει να παίρνει τις σωστές της διαστάσεις χωρίς να παίρνει χαρακτήρα γενικού θυμού. Ο θυμός μπορεί να δημιουργήσει πάλι κοινωνικά ζητήματα.
Και βέβαια να υπάρχει όσο το δυνατόν νηφαλιότητα και μια ώριμη κοινωνική και ψυχολογική σκέψη για να μπορέσουμε να στήσουμε ένα σωστό διάλογο, για το πως θα μπορέσουμε να αποτρέψουμε στο μέλλον τέτοιες καταστάσεις, οι οποίες θα μπορούσαν να έχουν αποφευχθεί. Αυτό είναι το βασικό», καταλήγει ο ψυχίατρος του ΑΧΕΠΑ.
